Hej! Przygotowujesz się do sprawdzianu z bakterii, wirusów i protistów? Nie martw się! Razem przejdziemy przez najważniejsze zagadnienia. Postaram się wytłumaczyć wszystko jasno i prosto, używając przykładów z życia codziennego.
Czym są bakterie?
Bakterie to mikroskopijne, jednokomórkowe organizmy. Są wszędzie: w glebie, w wodzie, w powietrzu, a nawet wewnątrz nas! Niektóre bakterie są dla nas bardzo ważne, pomagają trawić pokarm, a inne mogą powodować choroby. Pamiętaj, są bardzo małe, widzimy je tylko pod mikroskopem.
Wyobraź sobie, że jesz jogurt. Zawiera on bakterie mlekowe, które pomagają przekształcić mleko w jogurt. To przykład dobrych bakterii, które są dla nas korzystne. Z drugiej strony, kiedy masz zatrucie pokarmowe, często winne są temu bakterie takie jak Salmonella, które dostały się do jedzenia.
Budowa bakterii
Bakteria, choć mała, ma swoją budowę. Ściana komórkowa daje jej kształt i ochronę. Wewnątrz znajduje się cytoplazma, czyli galaretowata substancja, w której pływają różne elementy. Bakterie nie mają jądra komórkowego, jak nasze komórki. Zamiast tego, mają DNA (materiał genetyczny) w postaci kolistej cząsteczki, nazywanej nukleoidem. Niektóre bakterie mają również rzęski (wici), które pomagają im się poruszać.
Pomyśl o niej jak o małej fabryce. Ściana komórkowa to mury fabryki, cytoplazma to przestrzeń wewnątrz, a DNA to plan produkcyjny. Rzęski to jak silniki, które pozwalają fabryce się przemieszczać.
Rozmnażanie bakterii
Bakterie rozmnażają się bardzo szybko, głównie przez podział komórkowy. Jedna bakteria dzieli się na dwie identyczne, te dwie na cztery, i tak dalej. Dlatego infekcje bakteryjne mogą rozwijać się tak szybko. Dzieje się to w sprzyjających warunkach (odpowiednia temperatura, wilgotność, dostępność pożywienia).
Wyobraź sobie, że masz jedną kopię ulotki. Kserujesz ją, a po krótkim czasie masz dwie. Te dwie osoby dalej kserują i masz cztery, osiem, szesnaście... W krótkim czasie ulotek będzie mnóstwo. Tak samo szybko rozmnażają się bakterie.
Co to są wirusy?
Wirusy są jeszcze mniejsze od bakterii i nie są komórkami. Są to cząsteczki materiału genetycznego (DNA lub RNA) otoczone białkową otoczką, zwaną kapsydem. Wirusy są bezwzględnymi pasożytami. Oznacza to, że potrzebują komórki gospodarza, aby się rozmnażać. Same z siebie nie mogą żyć ani się rozmnażać.
Grypa, przeziębienie, COVID-19 – wszystkie te choroby są powodowane przez wirusy. Wirus wnika do komórki naszego ciała i wykorzystuje jej zasoby, aby się namnażać. Komórka gospodarza ulega zniszczeniu, a nowe wirusy atakują kolejne komórki.
Budowa wirusa
Wirus składa się z kapsydu (białkowej otoczki), który chroni materiał genetyczny (DNA lub RNA). Niektóre wirusy mają dodatkowo osłonkę lipidową, pochodzącą z błony komórkowej komórki gospodarza. Na powierzchni wirusa znajdują się białka, które umożliwiają mu przyłączenie się do komórki gospodarza.
Wyobraź sobie list zapakowany w kopertę (kapsyd). List zawiera ważne informacje (DNA/RNA). Koperta chroni list, a adres na kopercie (białka) pozwala dostarczyć list do właściwego adresata (komórki).
Rozmnażanie wirusów
Wirus sam nie potrafi się rozmnażać. Musi wniknąć do komórki gospodarza. Wirus wstrzykuje swój materiał genetyczny do komórki. Komórka zaczyna produkować składniki wirusa (białka kapsydu i replikuje materiał genetyczny wirusa). Nowe wirusy składają się wewnątrz komórki. Komórka ulega zniszczeniu, uwalniając nowe wirusy, które infekują kolejne komórki. Jest to tak zwany cykl lityczny. Istnieje również cykl lizogeniczny, w którym wirus wbudowuje swoje DNA w DNA gospodarza, nie powodując od razu jego zniszczenia.
Pomyśl o tym jak o hakerze, który włamuje się do komputera (komórki) i przejmuje kontrolę nad jego zasobami, aby tworzyć kopie samego siebie. Następnie haker niszczy komputer i rozsyła kopie na inne komputery.
Protisty – co to takiego?
Protisty to bardzo różnorodna grupa eukariotycznych organizmów. Oznacza to, że ich komórki mają jądro komórkowe (w którym znajduje się DNA) oraz inne organelle otoczone błoną. Nie są ani zwierzętami, ani roślinami, ani grzybami. Wiele protistów żyje w wodzie lub wilgotnych środowiskach. Niektóre są jedno-, a inne wielokomórkowe.
Przykłady protistów to ameby, okrzemki, pantofelki (inaczej Paramecium) i eugleny. Niektóre protisty są zdolne do fotosyntezy (jak rośliny), inne odżywiają się pochłaniając pokarm (jak zwierzęta).
Rodzaje protistów
Protisty dzieli się zwykle na trzy główne grupy: protisty roślinopodobne (glony), protisty zwierzęcopodobne (pierwotniaki) i protisty grzybopodobne. Glony przeprowadzają fotosyntezę. Pierwotniaki są heterotroficzne i pochłaniają pokarm. Protisty grzybopodobne odżywiają się martwą materią organiczną.
Pomyśl o nich jak o zbiorze różnych stworzeń, które nie pasują do żadnej innej szuflady. Niektóre wyglądają i zachowują się jak rośliny (glony), inne jak zwierzęta (pierwotniaki), a jeszcze inne jak grzyby.
Znaczenie protistów
Protisty pełnią ważną rolę w ekosystemach. Glony produkują tlen w procesie fotosyntezy i są podstawą łańcucha pokarmowego w wodzie. Pierwotniaki regulują populacje bakterii i innych mikroorganizmów. Niektóre protisty, niestety, mogą powodować choroby. Na przykład, Zarodziec malarii (Plasmodium) wywołuje malarię.
Wyobraź sobie, że są jak robotnicy w fabryce. Niektórzy produkują energię (glony), inni czyszczą (pierwotniaki), a jeszcze inni, niestety, psują (chorobotwórcze protisty).
Pamiętaj, że to tylko podstawowe informacje. Powodzenia na sprawdzianie!
