Hej! Nadchodzi sprawdzian z WOS-u o prawie i prawach człowieka? Bez paniki! Razem damy radę to ogarnąć. Ten przewodnik pomoże Ci usystematyzować wiedzę i poczuć się pewniej.
Co to jest Prawo?
Prawo to zbiór reguł, które obowiązują w danym społeczeństwie. Określają one, co wolno, a czego nie. Mają na celu zapewnienie porządku i bezpieczeństwa.
Prawo pochodzi od państwa. Państwo je tworzy i egzekwuje.
Źródła Prawa w Polsce
Najważniejszym źródłem prawa w Polsce jest Konstytucja. To taki "szef" wszystkich przepisów.
Potem mamy ustawy. Uchwala je Sejm i Senat.
Są jeszcze rozporządzenia. Wydaje je rząd, minister lub inne organy.
No i akty prawa miejscowego. Tworzą je gminy i powiaty.
System Prawa w Polsce
Prawo dzielimy na różne gałęzie. Każda reguluje inną dziedzinę życia.
Prawo konstytucyjne: mówi o ustroju państwa.
Prawo cywilne: reguluje stosunki między osobami prywatnymi (np. umowy kupna-sprzedaży).
Prawo karne: dotyczy przestępstw i kar.
Prawo administracyjne: określa działanie organów administracji publicznej.
Prawo pracy: reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem.
Prawa Człowieka – Co to takiego?
Prawa człowieka to prawa, które przysługują każdemu człowiekowi od urodzenia. Niezależnie od rasy, płci, religii czy poglądów. Są uniwersalne i niezbywalne.
Są po prostu nasze, bo jesteśmy ludźmi.
Generacje Praw Człowieka
Prawa człowieka dzielimy na generacje. To taki sposób, żeby je uporządkować.
Prawa osobiste (I generacja): np. prawo do życia, wolności słowa, wyznania.
Prawa polityczne (I generacja): np. prawo do głosowania, stowarzyszania się.
Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (II generacja): np. prawo do pracy, nauki, ochrony zdrowia.
Prawa solidarnościowe (III generacja): np. prawo do pokoju, czystego środowiska.
Dokumenty Międzynarodowe Chroniące Prawa Człowieka
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka: uchwalona przez ONZ w 1948 roku. Ważny dokument, choć niewiążący prawnie.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych: wiążący prawnie dokument ONZ.
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych: również wiążący prawnie dokument ONZ.
Europejska Konwencja Praw Człowieka: chroni prawa człowieka w Europie. Można się odwołać do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, jeśli prawa zostały naruszone.
Ochrona Praw Człowieka w Polsce
W Polsce mamy kilka instytucji, które chronią prawa człowieka.
Rzecznik Praw Obywatelskich: broni praw i wolności obywateli.
Rzecznik Praw Dziecka: chroni prawa dzieci.
Sądy: rozpatrują sprawy, w których doszło do naruszenia praw człowieka.
Organizacje pozarządowe (NGO): np. Amnesty International, Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Monitorują przestrzeganie praw i udzielają pomocy.
Odpowiedzialność za naruszenie prawa
Za naruszenie prawa ponosi się odpowiedzialność. Może być różna.
Odpowiedzialność karna: za przestępstwa (np. kradzież, pobicie). Grozi kara pozbawienia wolności.
Odpowiedzialność cywilna: za szkody wyrządzone innym osobom (np. zalanie mieszkania sąsiada). Trzeba zapłacić odszkodowanie.
Odpowiedzialność dyscyplinarna: dla osób wykonujących określone zawody (np. lekarzy, nauczycieli), za naruszenie zasad etyki zawodowej.
Prawo a Moralność
Prawo i moralność to nie zawsze to samo. Coś może być legalne, ale niemoralne, i odwrotnie.
Prawo jest stanowione przez państwo, a moralność to zbiór zasad i norm, które uznajemy za dobre i słuszne.
Czasami prawo odzwierciedla moralność, a czasami nie.
Przykładowe pytania i odpowiedzi
Pytanie: Co to jest Konstytucja?
Odpowiedź: Konstytucja to najważniejszy akt prawny w państwie. Określa ustrój państwa, prawa i obowiązki obywateli oraz zasady funkcjonowania władz.
Pytanie: Wymień trzy prawa człowieka.
Odpowiedź: Prawo do życia, wolność słowa, prawo do nauki.
Pytanie: Co robi Rzecznik Praw Obywatelskich?
Odpowiedź: Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli. Bada, czy organy władzy publicznej przestrzegają prawa.
Podsumowanie
Zapamiętaj te najważniejsze rzeczy:
- Prawo to zbiór reguł, które obowiązują w społeczeństwie.
- Konstytucja to najważniejszy akt prawny w Polsce.
- Prawa człowieka przysługują każdemu od urodzenia.
- Mamy trzy generacje praw człowieka: osobiste i polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne oraz solidarnościowe.
- Ważne dokumenty to: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Europejska Konwencja Praw Człowieka.
- Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka chronią nasze prawa.
Powodzenia na sprawdzianie! Dasz radę! Pamiętaj, żeby czytać uważnie pytania i odpowiadać konkretnie. Trzymam kciuki!
