Hej uczniowie! Gotowi na sprawdzian z genetyki? Super! Zrobimy krótki przegląd, żeby wszystko sobie uporządkować i przypomnieć.
Podstawy Genetyki: Co Trzeba Wiedzieć?
Zacznijmy od podstaw. Co to jest genetyka?
To nauka o dziedziczeniu cech. Czyli o tym, jak przekazujemy cechy z rodziców na dzieci.
DNA i Geny
DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) to nośnik informacji genetycznej.
Wyobraź sobie, że to taki bardzo długi sznurek z informacjami.
Gen to fragment DNA, który koduje jedną cechę.
Np. gen koloru oczu, gen wzrostu.
Allele to różne wersje tego samego genu.
Np. allel na niebieskie oczy i allel na brązowe oczy.
Mamy chromosomy – to "opakowania" dla DNA.
U człowieka mamy 23 pary chromosomów. Czyli 46 chromosomów w każdej komórce (oprócz komórek płciowych).
Genotyp i Fenotyp
Genotyp to zestaw genów, jakie ma dany organizm.
Np. genotyp Aa oznacza, że masz dwa różne allele danego genu.
Fenotyp to cechy, które możemy zaobserwować.
Np. kolor oczu, wzrost, kształt nosa. Fenotyp zależy od genotypu, ale też od środowiska.
Homozygota to sytuacja, gdy masz dwa identyczne allele danego genu (np. AA lub aa).
Heterozygota to sytuacja, gdy masz dwa różne allele danego genu (np. Aa).
Prawa Mendla
Gregor Mendel, to taki "ojciec genetyki". Odkrył podstawowe zasady dziedziczenia.
I Prawo Mendla (Prawo Czystości Gamet)
W gametach (komórkach płciowych) znajduje się tylko jeden allel danego genu.
Czyli allel A albo allel a, ale nigdy Aa.
II Prawo Mendla (Prawo Niezależnej Segregacji Cech)
Geny różnych cech dziedziczą się niezależnie od siebie.
O ile leżą na różnych chromosomach.
Krzyżówki Genetyczne
Żeby zrozumieć te prawa, trzeba umieć robić krzyżówki.
Używamy do tego kwadratu Punnetta.
Krzyżówka jednogenowa dotyczy jednej cechy.
Np. krzyżujemy osobnika AA z osobnikiem aa.
Krzyżówka dwugenowa dotyczy dwóch cech.
Np. krzyżujemy osobnika AaBb z osobnikiem AaBb.
Wypisujemy gamety, rysujemy kwadrat Punnetta, a potem patrzymy na genotypy i fenotypy potomstwa.
Pokolenie rodzicielskie (P) to osobniki, które krzyżujemy.
Pokolenie potomne F1 to pierwsze pokolenie potomstwa.
Pokolenie potomne F2 to drugie pokolenie potomstwa (otrzymane przez skrzyżowanie osobników F1).
Dziedziczenie Cech Sprzężonych z Płcią
Niektóre geny leżą na chromosomach płci.
U człowieka to chromosomy X i Y.
Kobiety mają XX, mężczyźni mają XY.
Cechy, których geny leżą na chromosomie X, dziedziczą się inaczej u kobiet i mężczyzn.
Przykładem takiej cechy jest hemofilia (krwawiączka) lub daltonizm (ślepoata barw).
Kobieta może być nosicielką allelu hemofilii (XHXh), a sama nie choruje.
Mężczyzna, który ma jeden allel hemofilii (XhY) – choruje.
Grupy Krwi
Grupy krwi to przykład dziedziczenia wieloallelalnego.
Mamy trzy allele: IA, IB i i.
Allele IA i IB są dominujące nad allelem i.
Osoba z grupą krwi A ma genotyp IAIA lub IAi.
Osoba z grupą krwi B ma genotyp IBIB lub IBi.
Osoba z grupą krwi AB ma genotyp IAIB.
Osoba z grupą krwi 0 ma genotyp ii.
Mutacje
Mutacja to zmiana w materiale genetycznym.
Może dotyczyć genu (mutacja genowa) albo chromosomu (mutacja chromosomowa).
Mutacje mogą być spontaniczne (same z siebie) albo wywołane przez czynniki mutagenne (np. promieniowanie).
Mutacje mogą być korzystne, szkodliwe lub neutralne.
Podsumowanie: Kluczowe Punkty
Pamiętaj o definicjach: DNA, gen, allel, genotyp, fenotyp, homozygota, heterozygota.
Zrozum prawa Mendla i umiej rozwiązywać krzyżówki genetyczne (jednogenowe i dwugenowe).
Wiedź o dziedziczeniu cech sprzężonych z płcią i o grupach krwi.
Zrozum, czym są mutacje i jakie mogą być ich skutki.
Powodzenia na sprawdzianie! Jesteś świetny i dasz radę!
