Hej ósmoklasiści! Przygotujmy się razem do sprawdzianu z biologii, dział 3. Będzie dobrze!
Krążenie i odporność – Sprawdzian w zasięgu ręki!
Zaczynamy od najważniejszego: układu krwionośnego. To system naczyń i serca, które transportują krew.
Budowa i funkcje krwi
Krew składa się z kilku elementów. Zapamiętaj je!
- Osocze: To płynna część krwi. Transportuje substancje odżywcze i hormony.
- Erytrocyty (czerwone krwinki): Przenoszą tlen dzięki hemoglobinie.
- Leukocyty (białe krwinki): Walczą z infekcjami. Są różne rodzaje leukocytów, o czym za chwilę.
- Trombocyty (płytki krwi): Odpowiedzialne za krzepnięcie krwi.
Pamiętaj o funkcjach krwi: transport, obrona, regulacja temperatury.
Serce – motor układu krwionośnego
Serce to pompa. Ma cztery jamy:
- Dwa przedsionki (prawy i lewy).
- Dwie komory (prawa i lewa).
Krew przepływa przez serce w określonym kierunku. Zaczyna się w prawym przedsionku, przechodzi do prawej komory, potem do płuc. Z płuc wraca do lewego przedsionka, a następnie do lewej komory i dalej do reszty ciała.
Zastawki zapobiegają cofaniu się krwi. Zapamiętaj obieg krwi: obieg mały (płucny) i obieg duży (ustrojowy).
Naczynia krwionośne
Mamy trzy rodzaje naczyń krwionośnych:
- Tętnice: Wyprowadzają krew z serca. Mają grube ściany.
- Żyły: Doprowadzają krew do serca. Mają cieńsze ściany i zastawki.
- Naczynia włosowate (kapilary): Najmniejsze naczynia, gdzie zachodzi wymiana substancji między krwią a tkankami.
Układ limfatyczny
Układ limfatyczny to ważny element odporności. Limfa (chłonka) zbiera płyn tkankowy.
Węzły chłonne filtrują limfę. Znajdują się w nich limfocyty.
Odporność – Twoja armia obronna
Odporność to zdolność organizmu do zwalczania patogenów (np. bakterii, wirusów).
Rodzaje odporności
Mamy odporność wrodzoną i nabytą.
- Odporność wrodzona: To pierwsza linia obrony. Działa od urodzenia. Należą do niej m.in. bariery fizyczne (skóra, błony śluzowe) i komórki żerne (np. makrofagi).
- Odporność nabyta: Rozwija się w ciągu życia. Dzieli się na czynną (po przebytej chorobie lub szczepieniu) i bierną (np. przeciwciała od matki).
Pamiętaj, że szczepienia to przykład odporności nabytej czynnej. Wprowadzamy do organizmu osłabione lub martwe patogeny, żeby pobudzić układ odpornościowy do produkcji przeciwciał.
Komórki układu odpornościowego
Kilka ważnych komórek:
- Limfocyty B: Produkują przeciwciała.
- Limfocyty T: Niszczą komórki zakażone wirusem.
- Makrofagi: Pochłaniają patogeny.
Przeciwciała to białka, które rozpoznają i neutralizują patogeny. Działają jak "klucz do zamka", pasują do konkretnego antygenu (fragmentu patogenu).
Choroby układu krążenia i odporności
Warto znać kilka przykładów:
- Miażdżyca: Związana z odkładaniem się cholesterolu w tętnicach.
- Zawał serca: Spowodowany zatkaniem tętnicy wieńcowej.
- Udar mózgu: Spowodowany niedokrwieniem mózgu.
- Alergia: Nadmierna reakcja układu odpornościowego na nieszkodliwe substancje (alergeny).
- AIDS: Wywołany przez wirus HIV, który niszczy limfocyty T.
Pamiętaj o profilaktyce: zdrowa dieta, aktywność fizyczna, unikanie palenia i nadmiernego spożycia alkoholu.
Grupy krwi
Istnieją różne grupy krwi: A, B, AB i 0. Oznacza to obecność (lub brak) specyficznych antygenów na powierzchni erytrocytów.
Ważny jest czynnik Rh (Rh-dodatni lub Rh-ujemny). Niezgodność grup krwi może prowadzić do poważnych problemów przy transfuzji.
Powtórka najważniejszych zagadnień:
- Krew: osocze, erytrocyty, leukocyty, trombocyty.
- Serce: przedsionki, komory, zastawki.
- Naczynia krwionośne: tętnice, żyły, naczynia włosowate.
- Układ limfatyczny: limfa, węzły chłonne, limfocyty.
- Odporność: wrodzona i nabyta (czynna i bierna).
- Komórki odpornościowe: limfocyty B, limfocyty T, makrofagi, przeciwciała.
- Choroby układu krążenia i odporności.
- Grupy krwi: A, B, AB, 0, Rh.
Dasz radę! Przeczytaj jeszcze raz notatki, rozwiąż zadania i bądź pewny siebie! Powodzenia na sprawdzianie!
