Hej ósmoklasisto! Gotowy na sprawdzian z biologii? Super! Pomożemy Ci się przygotować do działu 1. Bez stresu, damy radę!
Dział 1: Budowa i funkcjonowanie komórki
Komórka – podstawowa jednostka życia
Komórka to najmniejsza jednostka, która wykazuje cechy życia. Pamiętaj o tym!
Wszystkie organizmy zbudowane są z komórek. Mogą to być organizmy jednokomórkowe (np. bakterie) albo wielokomórkowe (np. Ty i ja!).
Rodzaje komórek
Mamy dwa główne typy komórek: prokariotyczne i eukariotyczne.
Komórki prokariotyczne są prostsze. Nie mają jądra komórkowego. Typowy przykład to bakterie.
Komórki eukariotyczne są bardziej złożone. Mają jądro komórkowe oraz organelle. Znajdziesz je u roślin, zwierząt i grzybów.
Budowa komórki eukariotycznej
Poznajmy teraz budowę komórki eukariotycznej. To bardzo ważne!
Błona komórkowa
Błona komórkowa otacza komórkę. Oddziela wnętrze od środowiska zewnętrznego. Kontroluje, co wchodzi i wychodzi z komórki.
Cytoplazma
Cytoplazma to galaretowata substancja wypełniająca wnętrze komórki. Zawiera organelle.
Jądro komórkowe
Jądro komórkowe to centrum dowodzenia komórki. Zawiera DNA, czyli materiał genetyczny. DNA steruje wszystkimi procesami zachodzącymi w komórce.
Organelle komórkowe
Organelle to małe "organy" wewnątrz komórki. Każdy z nich pełni określoną funkcję.
- Mitochondria: "Elektrownie" komórki. Produkują energię w procesie oddychania komórkowego.
- Rybosomy: Odpowiedzialne za syntezę białek.
- Siateczka śródplazmatyczna (ER): System błon, który transportuje substancje w komórce i bierze udział w syntezie lipidów i białek. Mamy ER szorstką (z rybosomami) i gładką.
- Aparat Golgiego: Modyfikuje, sortuje i pakuje białka i lipidy.
- Lizosomy: "Centra recyklingu" komórki. Rozkładają zużyte organelle i inne substancje.
Komórka roślinna vs. komórka zwierzęca
Komórki roślinne i zwierzęce mają wiele wspólnego, ale różnią się kilkoma ważnymi elementami.
Ściana komórkowa
Ściana komórkowa występuje tylko w komórkach roślinnych. Zapewnia sztywność i ochronę. Zbudowana jest głównie z celulozy.
Chloroplasty
Chloroplasty występują tylko w komórkach roślinnych. Zawierają chlorofil, który umożliwia fotosyntezę. Fotosynteza to proces, w którym rośliny wytwarzają pokarm z dwutlenku węgla i wody, wykorzystując energię słoneczną.
Wakuola
Wakuola jest większa w komórkach roślinnych niż zwierzęcych. Służy do przechowywania wody, substancji odżywczych i odpadów.
Procesy życiowe komórki
Komórka, jak każdy organizm, prowadzi procesy życiowe.
Odżywianie
Komórki pobierają substancje odżywcze z otoczenia.
Autotrofy (np. rośliny) same wytwarzają pokarm. Heterotrofy (np. zwierzęta) pobierają gotowy pokarm.
Oddychanie komórkowe
Oddychanie komórkowe to proces, w którym komórka uzyskuje energię z glukozy. Zachodzi w mitochondriach.
Wydalanie
Komórka usuwa zbędne produkty przemiany materii.
Rozmnażanie
Komórki dzielą się, aby powstały nowe komórki. To proces podziału komórkowego.
Podział komórkowy
Istnieją dwa główne rodzaje podziału komórkowego: mitoza i mejoza.
Mitoza to podział komórki, w wyniku którego powstają dwie komórki potomne identyczne z komórką macierzystą. Służy do wzrostu i naprawy tkanek.
Mejoza to podział komórki, w wyniku którego powstają cztery komórki potomne o zredukowanej o połowę liczbie chromosomów. Służy do tworzenia gamet (komórek rozrodczych).
Transport przez błony komórkowe
Dyfuzja
Dyfuzja to przemieszczanie się cząsteczek z obszaru o wyższym stężeniu do obszaru o niższym stężeniu. Nie wymaga energii.
Osmoza
Osmoza to dyfuzja wody przez błonę półprzepuszczalną.
Transport aktywny
Transport aktywny wymaga energii. Umożliwia transport substancji wbrew gradientowi stężeń.
Podsumowanie
Brawo, przebrnęliśmy przez najważniejsze zagadnienia! Pamiętaj, aby dobrze zapamiętać definicje i funkcje organelli komórkowych.
Kluczowe pojęcia to: komórka prokariotyczna, komórka eukariotyczna, błona komórkowa, cytoplazma, jądro komórkowe, organelle (mitochondria, rybosomy, siateczka śródplazmatyczna, aparat Golgiego, lizosomy), ściana komórkowa, chloroplasty, wakuola, mitoza, mejoza, dyfuzja, osmoza, transport aktywny.
Powodzenia na sprawdzianie! Wierzę w Ciebie!
