Hej Ósmoklasiści! Przygotowujecie się do sprawdzianu z biologii o ekologii? Super! Ten przewodnik pomoże Wam usystematyzować wiedzę i poczuć się pewniej. Damy radę!
Ekosystem i jego elementy
Czym jest ekosystem? To nic innego jak zespół organizmów (biocenoza) oraz środowisko, w którym żyją (biotop), połączone wzajemnymi zależnościami.
Biocenoza to wszystkie żywe organizmy w danym ekosystemie, na przykład rośliny, zwierzęta, grzyby i bakterie.
Biotop to nieożywione elementy środowiska, takie jak gleba, woda, temperatura, światło i powietrze.
Rodzaje ekosystemów
Mamy różne rodzaje ekosystemów, np. leśne, łąkowe, wodne (jeziora, rzeki, morza) i sztuczne (pola uprawne, sady).
Każdy z nich charakteryzuje się specyficznymi warunkami i zamieszkującymi go organizmami.
Zależności między organizmami
W ekosystemach organizmy nie żyją obok siebie przypadkowo. Wchodzą ze sobą w różne interakcje.
Konkurencja: rywalizacja o zasoby (pokarm, przestrzeń, światło).
Drapieżnictwo: jeden organizm (drapieżnik) poluje na drugi (ofiara).
Pasożytnictwo: jeden organizm (pasożyt) żyje kosztem drugiego (żywiciela), czerpiąc z niego korzyści i szkodząc mu.
Symbioza: współżycie dwóch organizmów, które przynosi korzyści obu stronom (np. porosty - grzyb i glon).
Poziomy troficzne i łańcuch pokarmowy
Poziom troficzny to pozycja organizmu w łańcuchu pokarmowym.
Producenci: organizmy samożywne (rośliny) - wytwarzają pokarm w procesie fotosyntezy.
Konsumenci: organizmy cudzożywne, zjadają innych organizmów. Dzielimy ich na:
- Konsumenci I rzędu (roślinożercy)
- Konsumenci II rzędu (drapieżniki)
- Konsumenci III rzędu (drapieżniki drapieżników)
Reducenci (destruenci): rozkładają martwą materię organiczną (bakterie, grzyby).
Łańcuch pokarmowy: sekwencja organizmów, w której jeden organizm zjada drugi, przekazując energię.
Przykład: trawa -> konik polny -> żaba -> bocian.
Pamiętajcie, że w ekosystemach występuje sieć pokarmowa, która jest bardziej skomplikowana niż prosty łańcuch. Jeden organizm może być pokarmem dla wielu innych.
Przepływ energii i obieg materii
Energia przepływa przez ekosystem w jednym kierunku – od producentów do konsumentów i reducentów. Część energii jest tracona na każdym poziomie troficznym (np. w postaci ciepła).
Materia krąży w ekosystemie w postaci cykli biogeochemicznych (np. obieg węgla, azotu, wody).
Obieg węgla
Fotosynteza: rośliny pobierają dwutlenek węgla z atmosfery i wytwarzają związki organiczne.
Oddychanie: organizmy zużywają tlen i wydzielają dwutlenek węgla.
Spalanie paliw kopalnych: uwalnia dwutlenek węgla do atmosfery.
Rozkład materii organicznej: bakterie i grzyby rozkładają martwe organizmy, uwalniając dwutlenek węgla.
Obieg azotu
Azot jest niezbędny do budowy białek i kwasów nukleinowych.
Bakterie azotowe: wiążą azot atmosferyczny i przekształcają go w związki dostępne dla roślin.
Bakterie nitryfikacyjne: przekształcają amoniak w azotyny i azotany.
Bakterie denitryfikacyjne: przekształcają azotany w azot atmosferyczny.
Ochrona środowiska
Zanieczyszczenie środowiska: wprowadzenie do środowiska substancji szkodliwych dla organizmów żywych.
Efekt cieplarniany: zatrzymywanie ciepła w atmosferze przez gazy cieplarniane (np. dwutlenek węgla, metan).
Kwaśne deszcze: powstają w wyniku zanieczyszczenia powietrza tlenkami siarki i azotu.
Dziura ozonowa: zmniejszenie grubości warstwy ozonowej w atmosferze, która chroni przed szkodliwym promieniowaniem UV.
Ochrona przyrody: działania mające na celu zachowanie różnorodności biologicznej i wartości przyrodniczych.
Sposoby ochrony środowiska
- Oszczędzanie energii i wody.
- Segregacja śmieci.
- Ograniczenie używania plastiku.
- Korzystanie z transportu publicznego lub roweru.
- Sadzenie drzew.
Podsumowanie
Pamiętajcie! Ekosystem to zespół organizmów i środowiska. Ważne są zależności między organizmami (konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, symbioza). Organizmy zajmują różne poziomy troficzne (producenci, konsumenci, reduenci). Energia przepływa, a materia krąży w ekosystemie. Ochrona środowiska jest bardzo ważna! Powodzenia na sprawdzianie!
