Cześć! Przygotowujesz się do sprawdzianu ze składni zdania pojedynczego? Świetnie! Ten przewodnik pomoże Ci zrozumieć najważniejsze zagadnienia.
Co to jest zdanie pojedyncze?
Zdanie pojedyncze to zdanie, które zawiera tylko jedno orzeczenie. Pamiętaj o tym!
Na przykład: Ola czyta książkę.
Sprawdź, czy widzisz tylko jedno działanie (orzeczenie)!
Podmiot – Kto wykonuje czynność?
Podmiot to ta część zdania, która mówi, kto lub co wykonuje daną czynność. To bardzo ważne!
Kto? Co? – na te pytania odpowiada podmiot.
Podmiot może być wyrażony na kilka sposobów:
- Rzeczownikiem: Mama gotuje obiad.
- Zaimkiem: On śpi.
- Wyrażeniem przyimkowym: Wielu z nas lubi lody.
Czasem podmiot jest ukryty! Mówimy wtedy o podmiocie domyślnym.
Np. Idę do kina. (Ja idę)
Rodzaje podmiotów
Mamy różne rodzaje podmiotów. Najważniejsze to:
- Podmiot gramatyczny: Wyrażony rzeczownikiem w mianowniku. (Pies szczeka.)
- Podmiot logiczny: Wyrażony rzeczownikiem w innym przypadku niż mianownik, ale wskazuje wykonawcę czynności (w połączeniu z bezosobową formą czasownika). (Dziecku jest zimno.)
Orzeczenie – Co się dzieje?
Orzeczenie to ta część zdania, która mówi, co robi podmiot. Jest najważniejsze!
Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie? – na te pytania odpowiada orzeczenie.
Orzeczenie najczęściej wyrażone jest czasownikiem w formie osobowej.
Na przykład: Kasia śpiewa.
Rodzaje orzeczeń
Ważne są dwa rodzaje orzeczeń:
- Orzeczenie czasownikowe: Wyrażone czasownikiem w formie osobowej. (Czytam książkę.)
- Orzeczenie imienne: Składa się z łącznika (np. być, stać się, zostać) i orzecznika (np. rzeczownik, przymiotnik). (On jest lekarzem.)
Określenia – Dodatkowe informacje
Określenia to wyrazy, które dodają szczegółowych informacji o podmiocie lub orzeczeniu.
Do określeń zaliczamy:
- Przydawka: Określa rzeczownik. (Czerwony samochód.)
- Dopełnienie: Określa czasownik i odpowiada na pytania przypadków zależnych (oprócz mianownika i wołacza). (Czytam książkę.)
- Okolicznik: Określa czasownik i odpowiada na pytania: gdzie? kiedy? jak? dlaczego? (Pójdę do kina jutro.)
Rodzaje okoliczników
Istnieje wiele rodzajów okoliczników, np.:
- Okolicznik miejsca: Gdzie? (Pójdę do parku.)
- Okolicznik czasu: Kiedy? (Pójdę jutro.)
- Okolicznik sposobu: Jak? (Śpiewa głośno.)
- Okolicznik przyczyny: Dlaczego? (Płaczę ze smutku.)
- Okolicznik celu: Po co? W jakim celu? (Uczę się żeby zdać egzamin.)
Schemat zdania pojedynczego
Zdanie pojedyncze ma pewien schemat. Najprościej wygląda to tak:
Podmiot + Orzeczenie (+ Określenia)
Pamiętaj, kolejność wyrazów może się zmieniać, ale te elementy zawsze muszą być obecne (lub domyślne)!
Przykładowe zadania
Spróbujmy przeanalizować kilka zdań:
1. Mądry uczeń czyta ciekawą książkę w bibliotece.
- Podmiot: Mądry uczeń (podmiot gramatyczny)
- Orzeczenie: czyta (orzeczenie czasownikowe)
- Określenia:
- ciekawą książkę (dopełnienie)
- w bibliotece (okolicznik miejsca)
2. Dziewczynce jest zimno.
- Podmiot: Dziewczynce (podmiot logiczny)
- Orzeczenie: jest zimno (orzeczenie imienne)
Podsumowanie
Aby dobrze napisać sprawdzian, zapamiętaj:
- Zdanie pojedyncze ma jedno orzeczenie.
- Podmiot odpowiada na pytania kto? co?
- Orzeczenie odpowiada na pytania co robi? co się dzieje?
- Określenia to przydawki, dopełnienia i okoliczniki.
Powodzenia na sprawdzianie! Wierzę w Ciebie!
