Hej! Zastanawialiście się kiedyś, jak na małej kartce papieru mieści się całe miasto, a nawet kraj? Odpowiedź kryje się w skali!
Czym jest skala?
Wyobraź sobie, że chcesz narysować swój pokój. Nie narysujesz go przecież w naturalnej wielkości, bo to byłoby niemożliwe! Dlatego używasz skali. Skala to nic innego jak sposób na zmniejszenie lub powiększenie rzeczywistych wymiarów, żeby zmieściły się na planie lub mapie. Mówiąc prościej, skala pokazuje, ile razy dany obszar został zmniejszony (lub powiększony), aby przedstawić go na mapie lub planie.
Pomyśl o zabawce samochodowej. Jest ona znacznie mniejsza niż prawdziwy samochód. Skala mówi nam, ile razy ta zabawka jest mniejsza od oryginału. Podobnie jest z mapami – skala informuje, ile razy obszar przedstawiony na mapie jest mniejszy niż w rzeczywistości.
Rodzaje skali
Istnieją trzy główne rodzaje skali, z którymi spotkacie się na lekcjach geografii i w życiu codziennym: skala liczbowa, skala mianowana i skala liniowa (zwana również podziałką).
Skala liczbowa
Skala liczbowa to zapis w postaci ułamka, np. 1:100, 1:10 000, 1:1 000 000. Liczba po lewej stronie dwukropka (zazwyczaj 1) oznacza odległość na mapie lub planie, a liczba po prawej stronie dwukropka - odpowiadającą jej odległość w terenie. W skali liczbowej jednostki po obu stronach ułamka są takie same, najczęściej są to centymetry.
Co to znaczy 1:100? Oznacza to, że 1 cm na mapie odpowiada 100 cm (czyli 1 metrowi) w rzeczywistości. A 1:10 000? 1 cm na mapie to 10 000 cm (czyli 100 metrów) w terenie. Im większa liczba po prawej stronie dwukropka, tym bardziej obszar został zmniejszony i tym mniejsza jest skala.
Wyobraź sobie, że masz mapę z skalą liczbową 1:50 000. Zmierzysz na mapie odległość między dwoma punktami i okazuje się, że wynosi ona 5 cm. Aby obliczyć rzeczywistą odległość, mnożysz odległość na mapie (5 cm) przez liczbę po prawej stronie dwukropka (50 000). Czyli 5 cm * 50 000 = 250 000 cm. Następnie zamieniasz centymetry na kilometry: 250 000 cm = 2500 m = 2,5 km. Rzeczywista odległość między tymi punktami wynosi 2,5 km.
Skala mianowana
Skala mianowana to zapis słowny, np. "1 cm – 10 m", "1 cm na mapie odpowiada 5 km w terenie". Jest to bardzo czytelny sposób przedstawiania skali, ponieważ od razu wiesz, ile centymetr na mapie reprezentuje w rzeczywistości.
Jeśli masz skalę mianowaną "1 cm – 25 km", to znaczy, że każdy centymetr zmierzony na mapie odpowiada 25 kilometrom w terenie. Proste, prawda?
Skala liniowa (podziałka)
Skala liniowa to graficzny sposób przedstawienia skali. Ma postać odcinka podzielonego na równe części, z których każda oznaczona jest odległością w terenie. Najczęściej przedstawiana jest jako linia podzielona na segmenty oznaczające kilometry lub metry. Jest to bardzo przydatne, ponieważ można za jej pomocą bezpośrednio odmierzyć odległość na mapie i odczytać, ile ona wynosi w rzeczywistości.
Aby użyć skali liniowej, przykładamy ją do mapy tak, aby pokrywała się z odległością, którą chcemy zmierzyć. Następnie odczytujemy wartość na podziałce, która odpowiada długości tego odcinka na mapie. To bardzo proste i szybkie!
Przeliczanie skali
Czasami trzeba zamienić jeden rodzaj skali na inny. Najczęściej spotykamy się z zamianą skali liczbowej na mianowaną i odwrotnie.
Jak zamienić skalę liczbową na mianowaną? Weźmy przykład 1:200 000. Oznacza to, że 1 cm na mapie odpowiada 200 000 cm w terenie. Żeby zamienić centymetry na kilometry, musimy najpierw zamienić je na metry, a potem na kilometry. 200 000 cm = 2000 m = 2 km. Zatem skala mianowana to: 1 cm – 2 km.
A jak zamienić skalę mianowaną na liczbowa? Załóżmy, że mamy skalę mianowaną 1 cm – 500 m. Musimy doprowadzić do tego, aby po obu stronach zapisu były te same jednostki (centymetry). 500 m = 50 000 cm. Zatem skala liczbowa to 1:50 000.
Po co nam skala?
Skala jest niezwykle ważna, ponieważ pozwala nam na dokładne odczytywanie odległości, obliczanie powierzchni i planowanie tras. Bez skali mapy i plany byłyby bezużyteczne. Dzięki niej możemy na przykład dowiedzieć się, ile kilometrów dzieli nas od wybranego celu podróży, czy zmieści się budynek na działce.
Wyobraź sobie, że planujesz wycieczkę rowerową. Potrzebujesz mapy, żeby wiedzieć, gdzie jechać. Sprawdzasz na mapie odległość między punktem A i punktem B i okazuje się, że wynosi ona 10 cm. Widzisz, że skala mapy to 1:100 000. Czyli 10 cm na mapie odpowiada 10 cm * 100 000 = 1 000 000 cm = 10 000 m = 10 km. Wiesz więc, że musisz przejechać 10 km.
Pamiętaj! Zawsze sprawdzaj skalę mapy lub planu, zanim zaczniesz cokolwiek mierzyć i obliczać. To klucz do poprawnego odczytywania informacji!
