Witaj! Przygotowujesz się do sprawdzianu z Życia, klasa 5? Świetnie! Ten przewodnik pomoże Ci usystematyzować wiedzę i poczuć się pewniej.
Królestwa organizmów
Pamiętasz, że organizmy dzielimy na królestwa? To podstawa!
Podział na królestwa
Mamy pięć głównych królestw: bakterie, protisty, grzyby, rośliny i zwierzęta.
Bakterie to bardzo proste organizmy. Są wszędzie! Często jednokomórkowe.
Protisty to grupa bardzo różnorodna. Nie pasują do innych królestw. Często żyją w wodzie.
Grzyby – nie są roślinami! Mają ściany komórkowe zbudowane z chityny. Rozkładają materię organiczną.
Rośliny – produkują pokarm w procesie fotosyntezy. Potrzebują światła.
Zwierzęta – muszą zdobywać pokarm. Są bardzo różnorodne, od owadów po ssaki.
Cechy charakterystyczne
Zastanów się, co wyróżnia każde królestwo. Jak się odżywiają? Jak rozmnażają? Jaką mają budowę?
Na przykład, rośliny mają chlorofil, który umożliwia im fotosyntezę. Zwierzęta mają układy narządów.
Komórka – podstawowa jednostka życia
Wszystkie organizmy, oprócz wirusów, zbudowane są z komórek. To takie cegiełki życia.
Budowa komórki
Komórka ma kilka podstawowych części: błonę komórkową, cytoplazmę i jądro komórkowe (nie wszystkie komórki je mają!).
Błona komórkowa otacza komórkę i chroni ją. Kontroluje, co wchodzi i wychodzi.
Cytoplazma to galaretowata substancja wypełniająca komórkę. Znajdują się w niej różne organelle.
Jądro komórkowe to centrum dowodzenia komórki. Zawiera DNA.
Komórka roślinna a zwierzęca
Komórka roślinna ma dodatkowo ścianę komórkową i chloroplasty.
Ściana komórkowa daje roślinie sztywność i ochronę.
Chloroplasty zawierają chlorofil i umożliwiają fotosyntezę.
Tkanki
Komórki o podobnej budowie i funkcji tworzą tkanki.
Rodzaje tkanek
U zwierząt mamy na przykład tkankę nabłonkową, tkankę łączną, tkankę mięśniową i tkankę nerwową.
Tkanka nabłonkowa pokrywa powierzchnie ciała i wyściela narządy. Chroni i wchłania.
Tkanka łączna łączy i wspiera inne tkanki. Np. krew i kości to tkanki łączne.
Tkanka mięśniowa umożliwia ruch. Mamy mięśnie szkieletowe, gładkie i sercowy.
Tkanka nerwowa przewodzi impulsy nerwowe. Buduje mózg i nerwy.
U roślin wyróżniamy np. tkankę okrywającą, tkankę miękiszową, tkankę wzmacniającą i tkankę przewodzącą.
Tkanka okrywająca chroni roślinę przed utratą wody i uszkodzeniami.
Tkanka miękiszowa wypełnia przestrzenie między innymi tkankami. Magazynuje substancje.
Tkanka wzmacniająca daje roślinie sztywność i odporność.
Tkanka przewodząca przewodzi wodę i substancje odżywcze. Mamy drewno i łyko.
Organy i układy narządów
Organy to części ciała zbudowane z różnych tkanek, które współpracują ze sobą.
Przykłady organów
Serce, żołądek, płuca, korzeń, łodyga, liść – to wszystko organy!
Układy narządów to grupy organów, które współpracują ze sobą, aby wykonywać określone funkcje.
Przykłady układów narządów
Układ pokarmowy, oddechowy, krwionośny, nerwowy – to tylko niektóre z przykładów.
Układ pokarmowy odpowiada za trawienie pokarmu. Układ oddechowy umożliwia wymianę gazową. Układ krwionośny transportuje substancje. Układ nerwowy kontroluje działanie organizmu.
Procesy życiowe
Organizmy wykonują różne procesy życiowe.
Przykłady procesów życiowych
Odżywianie, oddychanie, wydalanie, ruch, rozmnażanie, wzrost i rozwój, reagowanie na bodźce.
Odżywianie – pobieranie pokarmu i przetwarzanie go.
Oddychanie – pobieranie tlenu i wydalanie dwutlenku węgla.
Wydalanie – usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.
Ruch – przemieszczanie się lub zmiana położenia.
Rozmnażanie – powstawanie nowych osobników.
Wzrost i rozwój – zwiększanie masy i zmiana budowy.
Reagowanie na bodźce – odpowiadanie na zmiany w otoczeniu.
Podsumowanie
Pamiętaj o najważniejszych rzeczach:
- Królestwa organizmów (bakterie, protisty, grzyby, rośliny, zwierzęta) i ich cechy charakterystyczne.
- Budowa komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro komórkowe) oraz różnice między komórką roślinną a zwierzęcą.
- Tkanki (nabłonkowa, łączna, mięśniowa, nerwowa u zwierząt oraz okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca u roślin) i ich funkcje.
- Organy i układy narządów oraz ich role w organizmie.
- Procesy życiowe (odżywianie, oddychanie, wydalanie, ruch, rozmnażanie, wzrost i rozwój, reagowanie na bodźce).
Powodzenia na sprawdzianie! Jesteś dobrze przygotowany!
