Zacznijmy naszą podróż po Przyroda Nowa Era Liceum Cz. 2. To zagadnienie często pojawia się w programie nauczania biologii i ekologii. Przygotuj się na porcję wiedzy!
Czym jest ekologia?
Ekologia to nauka zajmująca się badaniem wzajemnych relacji między organizmami. Bada też relacje między organizmami a ich środowiskiem. To coś więcej niż tylko ochrona przyrody! To nauka o skomplikowanych zależnościach.
Wyobraź sobie las. Ekologia bada, jak drzewa wpływają na klimat w lesie. Bada też, jak zwierzęta korzystają z drzew i jak drzewa korzystają ze zwierząt (np. zapylanie). Bada również, jak zmiany w jednym elemencie (np. wycinka drzew) wpływają na całą resztę.
Populacja
Zacznijmy od populacji. Populacja to grupa osobników tego samego gatunku. Osobniki te zamieszkują określony obszar i mogą się ze sobą krzyżować. Przykład? Stado żubrów w Puszczy Białowieskiej. Albo grupa saren na łące.
Ważne jest słowo "tego samego gatunku". Nie mówimy o "populacji zwierząt" w lesie, bo to za szerokie pojęcie. Mówimy o "populacji wiewiórek", "populacji dzięciołów" itp. Każda populacja ma swoje cechy charakterystyczne, takie jak liczebność i zagęszczenie.
Zagęszczenie i Liczebność
Liczebność populacji to po prostu liczba osobników w danej populacji. Na przykład, jeśli policzymy wszystkie żubry w Puszczy Białowieskiej, otrzymamy liczebność populacji żubrów. Zagęszczenie to liczba osobników na jednostkę powierzchni. Na przykład, ile wiewiórek przypada na 1 hektar lasu.
Wyobraź sobie dwa miasta. Miasto A ma 10 000 mieszkańców na 1 km2. Miasto B ma 5 000 mieszkańców na 1 km2. Miasto A ma większe zagęszczenie ludności. Podobnie jest z populacjami zwierząt i roślin. Zagęszczenie może być bardzo różne w różnych miejscach.
Czynniki wpływające na populację
Liczebność i zagęszczenie populacji nie są stałe. Zmieniają się w czasie pod wpływem różnych czynników. Te czynniki dzielimy na biotyczne i abiotyczne.
Czynniki biotyczne to te, które wynikają z interakcji między organizmami. Konkurencja o zasoby (np. pokarm), drapieżnictwo, pasożytnictwo i mutualizm (wzajemna korzyść) to przykłady czynników biotycznych. Drapieżnik zmniejsza liczebność populacji ofiary. Roślina, na której żeruje pasożyt, może słabiej rosnąć i gorzej się rozmnażać.
Czynniki abiotyczne to te, które wynikają z warunków środowiska. Temperatura, wilgotność, dostęp do światła, zasolenie gleby to przykłady czynników abiotycznych. Susza może zmniejszyć liczebność populacji roślin. Niskie temperatury mogą ograniczyć aktywność owadów.
Ekosystem
Kolejny ważny termin to ekosystem. Ekosystem to zespół organizmów. To także środowisko fizyczne, w którym te organizmy żyją. Wszystkie elementy wzajemnie na siebie oddziałują. Ekosystem może być mały, jak kałuża. Może być duży, jak las deszczowy.
W ekosystemie mamy producentów, konsumentów i destruentów. Producenci, to głównie rośliny. Wytwarzają one pokarm w procesie fotosyntezy. Konsumenci, to zwierzęta. Żywią się producentami (roślinożercy) lub innymi konsumentami (mięsożercy). Destruenci, to bakterie i grzyby. Rozkładają martwą materię organiczną.
Przykład ekosystemu: staw. Rośliny wodne (producenci) wytwarzają pokarm. Żywią się nimi ślimaki i ryby (konsumenci). Drapieżne ryby zjadają mniejsze ryby. Na dnie stawu bakterie i grzyby (destruenci) rozkładają martwe liście i szczątki zwierząt. Cały ten proces jest powiązany.
Łańcuch pokarmowy i sieć pokarmowa
W ekosystemie energia przepływa przez łańcuch pokarmowy. To liniowa sekwencja organizmów. Każdy organizm zjada poprzedni. Na przykład: trawa -> konik polny -> żaba -> wąż -> jastrząb. Energia przepływa od trawy do jastrzębia.
Jednak w rzeczywistości relacje pokarmowe są bardziej skomplikowane. Powstaje sieć pokarmowa. Sieć pokarmowa to zbiór połączonych łańcuchów pokarmowych. Wiele zwierząt zjada różne rodzaje pokarmu. Wiele zwierząt jest zjadanych przez różne drapieżniki.
Wyobraź sobie, że konik polny zjada nie tylko trawę, ale też inne rośliny. Żaba zjada nie tylko koniki polne, ale też muchy i inne owady. Jastrząb zjada nie tylko węże, ale też myszy i ptaki. Wtedy mamy do czynienia z siecią pokarmową.
Sukcesja ekologiczna
Sukcesja ekologiczna to proces stopniowych zmian w składzie gatunkowym i strukturze ekosystemu. Sukcesja zachodzi w czasie. Prowadzi do powstania bardziej złożonych i stabilnych ekosystemów.
Rozróżniamy sukcesję pierwotną i sukcesję wtórną. Sukcesja pierwotna zachodzi na terenach, gdzie wcześniej nie było życia. Na przykład, na nagiej skale po ustąpieniu lodowca. Sukcesja wtórna zachodzi na terenach, gdzie życie już istniało. Zostało jednak zaburzone (np. po pożarze lasu).
Przykład sukcesji wtórnej: po pożarze lasu najpierw pojawiają się rośliny pionierskie. Są to rośliny szybko rosnące. Dobrze znoszą nasłonecznienie. Następnie pojawiają się krzewy i drzewa liściaste. Na końcu mogą pojawić się drzewa iglaste. Proces ten może trwać wiele lat.
Ochrona przyrody
Ochrona przyrody to działania mające na celu zachowanie różnorodności biologicznej. Chroni się zasoby naturalne. Zapewnia się zrównoważony rozwój. Ochrona przyrody jest bardzo ważna dla przyszłości naszej planety.
Istnieją różne formy ochrony przyrody. Parki narodowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu. Są to tylko niektóre z przykładów. Każda forma ochrony ma swoje specyficzne zasady i cele.
Każdy z nas może przyczynić się do ochrony przyrody. Oszczędzanie wody i energii, segregacja śmieci, odpowiedzialne zakupy. To tylko niektóre z prostych działań. Możesz chronić przyrodę w swoim otoczeniu.
