Hej! Przygotowujesz się do sprawdzianu z Przyrody w 2 Liceum z wydawnictwa Nowa Era? Świetnie! Ten przewodnik pomoże Ci usystematyzować wiedzę.
I. Ekologia: Wprowadzenie
1.1. Pojęcia podstawowe
Zacznijmy od podstaw. Ekologia to nauka o relacjach między organizmami a ich środowiskiem.
Ekosystem to z kolei zespół organizmów i ich środowisko, powiązane przepływem energii i obiegiem materii.
Pamiętaj o różnicy między biotopem (środowisko abiotyczne) a biocenozą (zespół organizmów).
Populacja to grupa osobników tego samego gatunku, żyjących na określonym obszarze.
1.2. Czynniki ekologiczne
Organizmy są poddawane działaniu różnych czynników.
Czynniki abiotyczne to np. temperatura, światło, woda, gleba, wiatr.
Czynniki biotyczne to relacje między organizmami, np. konkurencja, drapieżnictwo, mutualizm.
1.3. Piramidy ekologiczne
Piramida troficzna pokazuje przepływ energii przez kolejne poziomy troficzne.
Producenci (rośliny) są na dole piramidy, a konsumenci (zwierzęta) wyżej.
Pamiętaj, że tylko około 10% energii przechodzi na kolejny poziom troficzny.
II. Ochrona Środowiska
2.1. Zagrożenia różnorodności biologicznej
Różnorodność biologiczna to bogactwo gatunków, ekosystemów i genów.
Główne zagrożenia to: niszczenie siedlisk, zanieczyszczenia, zmiany klimatyczne, gatunki inwazyjne, nadmierna eksploatacja zasobów.
Efekt cieplarniany powoduje wzrost temperatury na Ziemi.
Kwaśne deszcze szkodzą roślinom i glebie.
Dziura ozonowa zwiększa przepływ promieniowania UV.
2.2. Formy ochrony przyrody
Istnieją różne formy ochrony przyrody.
Parki narodowe to obszary o szczególnych walorach przyrodniczych.
Rezerwaty przyrody chronią specyficzne ekosystemy lub gatunki.
Parki krajobrazowe chronią walory krajobrazowe.
Obszary Natura 2000 to sieć obszarów chronionych w Unii Europejskiej.
2.3. Działania na rzecz ochrony środowiska
Każdy z nas może działać na rzecz ochrony środowiska.
Segregacja śmieci to podstawa.
Oszczędzanie wody i energii jest ważne.
Unikanie jednorazowych plastików pomaga redukować zanieczyszczenia.
Wspieranie ekologicznych produktów promuje zrównoważony rozwój.
III. Genetyka i Biotechnologia
3.1. Podstawy genetyki
DNA to nośnik informacji genetycznej.
Gen to odcinek DNA, który koduje białko.
Chromosomy to struktury, w których upakowane jest DNA.
Allel to wersja genu.
Genotyp to zespół genów organizmu.
Fenotyp to zespół cech organizmu.
3.2. Dziedziczenie cech
Prawo Mendla opisuje dziedziczenie cech.
Krzyżówki genetyczne pozwalają przewidzieć genotypy i fenotypy potomstwa.
Homozygota to osobnik posiadający dwa identyczne allele danego genu.
Heterozygota to osobnik posiadający dwa różne allele danego genu.
3.3. Biotechnologia
Biotechnologia to wykorzystanie organizmów lub ich części do celów przemysłowych.
Biotechnologia tradycyjna to np. produkcja piwa, chleba, serów.
Biotechnologia nowoczesna to np. inżynieria genetyczna, klonowanie.
GMO to organizmy modyfikowane genetycznie.
IV. Ewolucja
4.1. Teoria ewolucji
Teoria ewolucji Karola Darwina mówi, że organizmy zmieniają się w czasie w wyniku doboru naturalnego.
Dobór naturalny to proces, w którym osobniki lepiej przystosowane do środowiska mają większe szanse na przeżycie i rozmnażanie.
Mutacje to zmiany w materiale genetycznym.
Rekombinacja genetyczna to mieszanie się genów w czasie rozmnażania płciowego.
4.2. Dowody ewolucji
Istnieją różne dowody ewolucji.
Skamieniałości to szczątki organizmów z przeszłości.
Anatomia porównawcza pokazuje podobieństwa w budowie różnych organizmów.
Embriologia pokazuje podobieństwa w rozwoju embrionalnym różnych organizmów.
Biogeografia pokazuje, jak rozmieszczenie organizmów na Ziemi zależy od historii ewolucyjnej.
4.3. Mechanizmy ewolucji
Specjacja to powstawanie nowych gatunków.
Izolacja geograficzna może prowadzić do specjacji.
Dryf genetyczny to losowe zmiany w częstości alleli w populacji.
Podsumowanie
Gratulacje! Przeszliśmy przez najważniejsze zagadnienia z Przyrody. Pamiętaj, żeby powtórzyć wszystkie pojęcia, zrozumieć procesy i zastanowić się nad przykładami. Powodzenia na sprawdzianie!
Ekologia - relacje między organizmami a środowiskiem.
Ochrona Środowiska - działania na rzecz zachowania różnorodności biologicznej.
Genetyka - nauka o dziedziczeniu.
Biotechnologia - wykorzystanie organizmów w przemyśle.
Ewolucja - zmiany organizmów w czasie.
