Zacznijmy od początku. Co to jest przyimek? Przyimek to niesamodzielna część mowy. Łączy się z innymi wyrazami w zdaniu. Wprowadza informacje o miejscu, czasie, sposobie i celu.
Przyimki same w sobie nie odpowiadają na pytania. Ale wyrażenia przyimkowe, czyli przyimek plus wyraz, na przykład "na stole", odpowiadają na pytania. Te pytania zależą od tego, jaką funkcję pełni całe wyrażenie przyimkowe w zdaniu.
Pytania, na które odpowiadają wyrażenia przyimkowe
Wyrażenia przyimkowe mogą pełnić różne role. Określają okoliczniki i dopełnienia. Zobaczymy, jak to działa w praktyce.
Okolicznik miejsca
Wyrażenie przyimkowe może wskazywać miejsce. Odpowiada wtedy na pytania: gdzie?, dokąd?, skąd?, kiedy?, jak daleko? Spójrzmy na przykłady.
Gdzie?: Książka leży na stole. Pytamy: Gdzie leży książka? Odpowiedź: Na stole. Czyli "na stole" to okolicznik miejsca.
Dokąd?: Idę do szkoły. Pytamy: Dokąd idę? Odpowiedź: Do szkoły. "Do szkoły" to okolicznik miejsca.
Skąd?: Wracam z kina. Pytamy: Skąd wracam? Odpowiedź: Z kina. "Z kina" to okolicznik miejsca.
Kiedy?: Spotkamy się po lekcjach. Pytamy: Kiedy się spotkamy? Odpowiedź: Po lekcjach. "Po lekcjach" to okolicznik czasu, ale utworzony z przyimka "po".
Okolicznik czasu
Wyrażenie przyimkowe może określać czas. Odpowiada na pytania: kiedy?, jak długo?, od kiedy?, do kiedy?. Przykład:
Kiedy?: Pojadę tam w lipcu. Pytamy: Kiedy pojadę? Odpowiedź: W lipcu. "W lipcu" to okolicznik czasu.
Jak długo?: Czekałem przez godzinę. Pytamy: Jak długo czekałem? Odpowiedź: Przez godzinę. "Przez godzinę" to okolicznik czasu.
Okolicznik sposobu
Wyrażenie przyimkowe może określać sposób wykonania czynności. Odpowiada na pytanie: jak?. Przykłady:
Jak?: Napisałem to z łatwością. Pytamy: Jak to napisałem? Odpowiedź: Z łatwością. "Z łatwością" to okolicznik sposobu.
Jak?: Ona mówiła z uśmiechem. Pytamy: Jak ona mówiła? Odpowiedź: Z uśmiechem. "Z uśmiechem" to okolicznik sposobu.
Okolicznik celu
Wyrażenie przyimkowe może wskazywać cel. Odpowiada na pytanie: po co?, w jakim celu?. Przykład:
Po co?: Idę po zakupy. Pytamy: Po co idę? Odpowiedź: Po zakupy. "Po zakupy" to okolicznik celu.
Dopełnienie
Wyrażenia przyimkowe mogą również pełnić funkcję dopełnienia. Dopełnienie odpowiada na różne pytania, w zależności od czasownika, z którym się łączy. Najczęściej spotykane pytania to te dotyczące przypadków.
Przypadek dopełniacz (kogo? czego?): Nie mam przy sobie pieniędzy. Pytamy: Nie mam kogo? czego? Odpowiedź: Przy sobie pieniędzy.
Przypadek celownik (komu? czemu?): Ufam w jego słowa. Pytamy: Ufam komu? czemu? Odpowiedź: W jego słowa.
Przypadek biernik (kogo? co?): Patrzę na obraz. Pytamy: Patrzę kogo? co? Odpowiedź: Na obraz.
Przypadek narzędnik (kim? czym?): Jadę z kolegą. Pytamy: Jadę kim? czym? Odpowiedź: Z kolegą.
Przypadek miejscownik (o kim? o czym?): Myślę o wakacjach. Pytamy: Myślę o kim? o czym? Odpowiedź: O wakacjach.
Podsumowanie
Podsumowując, przyimek sam w sobie nie odpowiada na pytanie. Pytania dotyczą całego wyrażenia przyimkowego. To funkcja, jaką pełni w zdaniu, determinuje, na jakie pytanie odpowiada. Czy to będzie okolicznik miejsca (gdzie?), czasu (kiedy?), sposobu (jak?), celu (po co?), czy dopełnienie (kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?).
Pamiętaj, aby analizować całe wyrażenie przyimkowe. Zastanów się, jaką rolę pełni w zdaniu. To pomoże ci określić, na jakie pytanie odpowiada.
