Witajcie! Dzisiaj porozmawiamy o jednym z najważniejszych wydarzeń w historii ekonomii: Wielkim Kryzysie z 1929 roku. To był naprawdę ciężki okres dla świata, a my spróbujemy zrozumieć, dlaczego do niego doszło. Zobaczymy, jakie czynniki się na to złożyły i co z tego wyniknęło. Przygotujcie się na podróż w czasie i zagłębianie się w świat ekonomii!
Co to właściwie był Wielki Kryzys?
Wielki Kryzys to okres globalnej recesji gospodarczej, który rozpoczął się w 1929 roku i trwał przez całą dekadę lat 30. XX wieku. To był czas masowego bezrobocia, bankructw firm i ogromnego spadku produkcji. Pomyślcie o tym jak o gigantycznym kryzysie, który dotknął prawie wszystkie kraje na świecie. To nie było tylko załamanie gospodarcze, to była katastrofa społeczna i polityczna.
Recesja – co to takiego?
Żeby dobrze zrozumieć Wielki Kryzys, musimy wiedzieć, co to jest recesja. Recesja to okres spowolnienia gospodarczego. Oznacza to, że produkcja spada, firmy zarabiają mniej, a ludzie tracą pracę. Można powiedzieć, że gospodarka zwalnia i zaczyna się kurczyć. Recesja jest naturalnym elementem cyklu koniunkturalnego, ale w przypadku Wielkiego Kryzysu mówimy o czymś znacznie większym i bardziej długotrwałym niż zwykła recesja.
Przyczyny Wielkiego Kryzysu
Teraz przejdźmy do sedna sprawy: co tak naprawdę spowodowało Wielki Kryzys? Odpowiedź nie jest prosta, bo nałożyło się na to kilka czynników. Spróbujemy je po kolei omówić.
1. Spekulacja na giełdzie i bańka spekulacyjna
Lata 20. XX wieku, nazywane "Szalejącymi Latami Dwudziestymi" (Roaring Twenties), były okresem prosperity i optymizmu, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych. Ludzie wierzyli, że gospodarka będzie rosła w nieskończoność i masowo inwestowali na giełdzie. Wielu kupowało akcje na kredyt, licząc na szybki zysk. To stworzyło tzw. bańkę spekulacyjną. Bańka spekulacyjna to sytuacja, w której ceny aktywów (np. akcji, nieruchomości) rosną w sposób nieuzasadniony fundamentalnie, czyli nie wynika to z realnej wartości firm, tylko z oczekiwań dalszego wzrostu. Kiedy bańka pęka, ceny gwałtownie spadają, powodując panikę i straty.
Wyobraźcie sobie, że wszyscy zaczynają kupować karty Pokemon, bo wierzą, że ich wartość będzie rosła. Cena kart zaczyna szaleć, ale w rzeczywistości karty nie mają takiej realnej wartości. Kiedy ktoś nagle zacznie sprzedawać karty, reszta się wystraszy i też zacznie to robić, żeby nie stracić. Wtedy cena kart poleci na łeb, na szyję, a ci, którzy kupili je za wysokie ceny, stracą mnóstwo pieniędzy. To jest właśnie przykład bańki spekulacyjnej.
2. Kryzys w rolnictwie
Przed Wielkim Kryzysem rolnictwo w wielu krajach, w tym w Stanach Zjednoczonych, borykało się z problemami. Podczas I wojny światowej rolnicy produkowali na dużą skalę, żeby zaopatrzyć walczące kraje. Po wojnie popyt spadł, a rolnicy zostali z nadwyżkami produktów i długami. Ceny płodów rolnych spadły, co doprowadziło do bankructw wielu gospodarstw. Zubożenie rolników miało negatywny wpływ na całą gospodarkę, bo ograniczyli swoje zakupy, a to uderzyło w inne branże.
Pomyślcie o rolniku, który zaciągnął kredyt na zakup nowych maszyn, żeby produkować więcej zboża. Po wojnie cena zboża spada, a rolnik nie jest w stanie spłacić kredytu. Musi sprzedać swoją ziemię i maszyny, ale i tak zostaje z długami. Taki rolnik nie kupi już nowych ubrań, samochodu ani innych towarów, co wpływa na firmy, które te towary produkują i sprzedają.
3. Nierówności dochodowe
W latach 20. XX wieku w Stanach Zjednoczonych rosły nierówności dochodowe. Oznacza to, że bogaci stawali się coraz bogatsi, a biedni – coraz biedniejsi. Duża część dochodów trafiała w ręce niewielkiej grupy osób, które nie były w stanie wydać wszystkich pieniędzy. To ograniczało popyt na towary i usługi. Z kolei biedniejsza część społeczeństwa nie miała wystarczająco dużo pieniędzy, żeby napędzać gospodarkę swoimi wydatkami.
Wyobraźcie sobie, że 90% pieniędzy w mieście ma tylko 10 osób. Te osoby mogą kupić kilka samochodów, domów i luksusowych towarów, ale nie są w stanie wydać wszystkich pieniędzy. Reszta mieszkańców ma bardzo mało pieniędzy i nie stać ich na podstawowe potrzeby. To powoduje, że firmy produkują towary, których nikt nie kupuje, co prowadzi do problemów.
4. Błędy w polityce pieniężnej
Polityka pieniężna, prowadzona przez bank centralny (w USA jest to System Rezerwy Federalnej, w Polsce – Narodowy Bank Polski), ma ogromny wpływ na gospodarkę. W latach 20. XX wieku polityka pieniężna w Stanach Zjednoczonych przyczyniła się do powstania bańki spekulacyjnej. Bank centralny utrzymywał niskie stopy procentowe, co zachęcało do zaciągania kredytów i inwestowania na giełdzie. Kiedy bańka pękła, bank centralny nie zareagował wystarczająco szybko i zdecydowanie, co pogłębiło kryzys.
Bank centralny, obniżając stopy procentowe, sprawia, że kredyty są tańsze i łatwiej dostępne. To zachęca ludzi i firmy do pożyczania pieniędzy i inwestowania. Jeśli jednak inwestycje te są spekulacyjne i nie mają solidnych podstaw, może to doprowadzić do powstania bańki. Kiedy bańka pęka, bank centralny powinien szybko reagować, np. poprzez obniżanie stóp procentowych i zwiększanie podaży pieniądza, żeby pobudzić gospodarkę. W przypadku Wielkiego Kryzysu bank centralny zrobił to zbyt późno i zbyt słabo.
5. Klęski żywiołowe
Dodatkowo, w latach 30. XX wieku Stany Zjednoczone nawiedziła klęska ekologiczna zwana Dust Bowl ("Miska Pyłu"). Była to seria silnych burz pyłowych, które zniszczyły uprawy i doprowadziły do migracji ludności z terenów dotkniętych suszą. Dust Bowl pogłębił kryzys w rolnictwie i przyczynił się do wzrostu bezrobocia i biedy.
Skutki Wielkiego Kryzysu
Wielki Kryzys miał katastrofalne skutki dla świata. Bezrobocie sięgnęło rekordowych poziomów, wiele firm i banków zbankrutowało, a miliony ludzi straciło swoje oszczędności. Kryzys doprowadził do wzrostu napięć społecznych i politycznych, co w niektórych krajach doprowadziło do dojścia do władzy reżimów totalitarnych. Wielki Kryzys pokazał, jak krucha może być gospodarka i jak ważne jest odpowiedzialne zarządzanie finansami.
To tylko kilka głównych przyczyn Wielkiego Kryzysu. Jak widzicie, to był skomplikowany proces, na który złożyło się wiele czynników. Mamy nadzieję, że teraz lepiej rozumiecie, co się wtedy wydarzyło i dlaczego to było tak ważne wydarzenie w historii świata.
