Commedia dell'Arte, czyli "komedia sztuki", to włoska forma teatru improwizowanego, która rozkwitła w XVI-XVIII wieku. Charakteryzowała się użyciem masek, schematycznych postaci i slapstickowego humoru. Kluczowym elementem tego teatru były właśnie ustalone typy postaci, zwane tipi fissi. Posiadały one konkretne cechy charakteru, strój i sposób poruszania się.
Główne Postacie Commedia dell'Arte
Commedia dell'Arte nie posiadała sztywno ustalonego kanonu postaci, ale kilka z nich pojawiało się bardzo często. Do najpopularniejszych należeli Arlekin, Pantalone, Dottore, Capitano, Colombina i zakochani (innamorati). Każda z tych postaci reprezentowała określony typ ludzki i społeczną rolę. Ich interakcje tworzyły dynamiczne i zabawne sytuacje sceniczne.
Arlekin (Harlequin)
Arlekin to prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalna postać Commedia dell'Arte. Jest sługą, często głupim, leniwym i wiecznie głodnym. Nosi charakterystyczny strój w kolorowe łaty, a jego maska jest czarna z małą dziurą na usta. Arlekin jest znany z akrobacji, slapsticku i ciągłych prób uniknięcia pracy. Jego motywacją jest zazwyczaj jedzenie lub zdobycie serca jakiejś kobiety.
Charakterystyczną cechą Arlekina jest jego spryt i pomysłowość w radzeniu sobie z problemami, mimo pozornej głupoty. Często posługuje się żartami i dowcipami, aby rozbawić publiczność i uniknąć konsekwencji swoich działań. Arlekin jest symbolem ludowej inteligencji i sprytu w obliczu trudności.
Pantalone
Pantalone to stary, skąpy kupiec z Wenecji. Zazwyczaj przedstawiany jest jako bogaty, ale chciwy i złośliwy starzec. Nosi czerwony strój, czarną maskę z długim, zakrzywionym nosem i brodą. Pantalone jest często obiektem żartów i oszustw ze strony innych postaci, zwłaszcza sług.
Pantalone reprezentuje klasę bogatego mieszczaństwa i jest często portretem negatywnych cech związanych z bogactwem, takich jak skąpstwo i egoizm. Jest łatwowierny i daje się wykorzystywać, co czyni go komiczną postacią. Jego motywacją jest przede wszystkim ochrona swojego majątku i utrzymanie pozycji społecznej.
Dottore (Doktor)
Dottore to uczony z Bolonii, który jest bardziej mądry w swoich własnych oczach niż w rzeczywistości. Jest pedantyczny, zarozumiały i uwielbia używać skomplikowanych słów, których nikt nie rozumie. Dottore nosi czarny strój profesorski i maskę, która zakrywa tylko czoło i nos.
Postać Dottore to satyra na akademicką pychę i pseudo-intelektualizm. Jest symbolem bezużytecznej wiedzy teoretycznej, która nie przekłada się na praktyczne umiejętności. Dottore często popada w śmieszne sytuacje, próbując imponować swoją wiedzą, co kończy się kompromitacją.
Capitano (Kapitan)
Capitano to przechwalający się żołnierz, który jest tchórzem w głębi duszy. Zazwyczaj chwali się swoimi rzekomymi osiągnięciami wojennymi i podbojami miłosnymi, które są całkowicie zmyślone. Capitano nosi bogato zdobiony mundur i maskę z dużym nosem.
Capitano jest karykaturą żołnierskiej buty i fałszywej odwagi. Jego przechwałki i teatralne gesty kontrastują z jego tchórzliwym zachowaniem w sytuacjach zagrożenia. Capitano jest często obiektem żartów i poniżeń ze strony innych postaci, które demaskują jego fałszywą tożsamość.
Colombina
Colombina to sprytna i inteligentna służąca, często związana z Arlekinem. Jest mądra, zaradna i potrafi radzić sobie w każdej sytuacji. Colombina nie nosi maski, ale ma mocno umalowane oczy. Jest ubrana w prosty, ale elegancki strój.
Colombina jest postacią kobiecą, która przeciwstawia się stereotypowym rolom kobiet w ówczesnym społeczeństwie. Jest niezależna, silna i potrafi manipulować innymi postaciami dla własnych celów lub dla dobra swoich panów. Colombina jest często spoiwem akcji i pomaga zakochanym parom w ich miłosnych intrygach.
Innamorati (Zakochani)
Innamorati, czyli zakochani, to młode i piękne postacie, które są głównym motorem akcji wielu przedstawień Commedia dell'Arte. Mówią w wyszukanym języku i wyrażają swoje uczucia w poetycki sposób. Innamorati nie noszą masek, ponieważ ich emocje mają być widoczne dla publiczności. Często napotykają przeszkody na drodze do szczęścia, które musi im pomóc pokonać reszta postaci.
Innamorati reprezentują idealną miłość i piękno. Ich skomplikowane relacje i perypetie miłosne stanowią główny wątek fabularny większości sztuk Commedia dell'Arte. Często są to postacie naiwne i potrzebują pomocy bardziej doświadczonych sług, aby osiągnąć swoje cele.
Znaczenie i Wpływ Commedia dell'Arte
Commedia dell'Arte wywarła ogromny wpływ na rozwój teatru i sztuki performatywnej. Jej elementy można odnaleźć w późniejszych formach teatru, takich jak opera, balet i pantomima. Wpływ Commedia dell'Arte widoczny jest także w literaturze, filmie i innych dziedzinach sztuki.
Postacie Commedia dell'Arte, choć schematyczne, były niezwykle żywe i dynamiczne. Dzięki improwizacji i interakcji z publicznością, każda inscenizacja była unikalna i niepowtarzalna. Commedia dell'Arte to ważny element europejskiego dziedzictwa kulturowego i źródło inspiracji dla artystów na całym świecie.
