Witajcie! Dzisiaj zajmiemy się ważnym tematem z gramatyki języka polskiego, który pojawia się już w 5 klasie szkoły podstawowej: podmiotem i orzeczeniem.
Nie martwcie się, to nic trudnego! Rozłożymy to na małe kawałki, żeby każdy zrozumiał.
Czym jest zdanie?
Zanim przejdziemy do podmiotu i orzeczenia, musimy zrozumieć, czym jest zdanie. Zdanie to grupa słów, która wyraża jakąś myśl. Musi mieć sens i zwykle kończy się kropką, pytajnikiem lub wykrzyknikiem.
Na przykład: Pies szczeka. Czy lubisz lody? Ależ piękny widok! To wszystko są zdania.
W każdym zdaniu możemy znaleźć pewne ważne elementy. Dwa z nich to właśnie podmiot i orzeczenie, o których zaraz powiemy więcej.
Podmiot – kto lub co?
Podmiot to ta część zdania, która odpowiada na pytanie: kto? lub co? Mówi nam, kto wykonuje czynność lub o kim/czym mówimy w zdaniu. Podmiot jest najważniejszą częścią zdania, bo to on jest "bohaterem" naszej opowieści.
Najprościej mówiąc, podmiot to ten, o kim/czym jest mowa w zdaniu. Często jest to rzeczownik (np. kot, dom, książka) lub zaimek (np. ja, ty, on, ona, ono).
Spójrzmy na przykład: Dziecko śpi. Kto śpi? Dziecko. Zatem dziecko jest podmiotem w tym zdaniu. Inny przykład: On czyta książkę. Kto czyta? On. Więc on to podmiot.
Podmiot może być wyrażony różnymi częściami mowy, ale najczęściej jest to rzeczownik. Ważne jest, żeby umieć zadać pytanie "kto?" lub "co?" i znaleźć na nie odpowiedź w zdaniu.
Orzeczenie – co robi?
Orzeczenie to ta część zdania, która mówi nam, co robi podmiot. Informuje nas o czynności, którą podmiot wykonuje, lub o stanie, w jakim się znajduje. Orzeczenie odpowiada na pytanie: co robi?, co się z nim dzieje?, jaki jest?.
Orzeczenie to najczęściej czasownik. Pokazuje nam, w jaki sposób "bohater" naszego zdania działa.
Wróćmy do przykładu: Dziecko śpi. Co robi dziecko? Śpi. Zatem śpi jest orzeczeniem w tym zdaniu. Inny przykład: On czyta książkę. Co on robi? Czyta. Więc czyta to orzeczenie.
Orzeczenie, podobnie jak podmiot, jest bardzo ważne dla sensu zdania. Dzięki niemu wiemy, co się dzieje w naszej opowieści.
Razem – podmiot i orzeczenie
Podmiot i orzeczenie tworzą parę, która jest podstawą każdego zdania. Podmiot "działa", a orzeczenie mówi nam, co robi.
Pomyślcie o tym jak o aktorze i jego roli w przedstawieniu. Aktor (podmiot) odgrywa rolę (orzeczenie).
Zobaczmy kilka przykładów:
* Kot miauczy. (Kot - podmiot, miauczy - orzeczenie) * Słońce świeci. (Słońce - podmiot, świeci - orzeczenie) * Ja jem obiad. (Ja - podmiot, jem - orzeczenie) * My gramy w piłkę. (My - podmiot, gramy - orzeczenie) * Ona jest wysoka. (Ona - podmiot, jest - orzeczenie)Zauważcie, że w ostatnim przykładzie orzeczeniem jest czasownik być ("jest"). Czasowniki z grupy "być" często łączą podmiot z informacją o jego cechach (np. wysoka, mądry, szczęśliwy).
Podmiot domyślny
Czasami podmiot w zdaniu nie jest wyrażony wprost. Mówimy wtedy o podmiocie domyślnym. To znaczy, że domyślamy się, kto jest podmiotem z formy czasownika.
Na przykład: Lubię lody. Kto lubi lody? Ja. Podmiot "ja" nie jest napisany w zdaniu, ale wiemy o nim z formy czasownika "lubię".
Inne przykłady:
* Idziemy do kina. (Podmiot domyślny: My) * Pójdziesz ze mną? (Podmiot domyślny: Ty) * Trzeba posprzątać pokój. (Podmiot domyślny: Ktoś, w tym przypadku jest to podmiot bliżej nieokreślony.)Ważne jest, żeby umieć rozpoznać podmiot domyślny, bo on nadal wpływa na formę czasownika.
Jak znaleźć podmiot i orzeczenie w zdaniu?
Oto kilka kroków, które pomogą Ci znaleźć podmiot i orzeczenie w zdaniu:
1. Przeczytaj zdanie uważnie. 2. Znajdź czasownik. To najczęściej będzie orzeczenie. Zadaj pytanie: Co robi? 3. Zapytaj: Kto? lub Co? robi to, co mówi czasownik? Odpowiedź to podmiot. 4. Sprawdź, czy podmiot jest wyrażony wprost, czy jest domyślny.Ćwiczenie czyni mistrza! Im więcej będziesz ćwiczył, tym łatwiej będzie Ci znajdować podmiot i orzeczenie w zdaniach.
Przykłady z życia codziennego
Żeby lepiej zrozumieć, zobaczmy kilka przykładów z życia codziennego:
* Tata gotuje obiad. (Podmiot: Tata, Orzeczenie: gotuje) * Mama czyta gazetę. (Podmiot: Mama, Orzeczenie: czyta) * Brat gra na komputerze. (Podmiot: Brat, Orzeczenie: gra) * Siostra słucha muzyki. (Podmiot: Siostra, Orzeczenie: słucha) * Ja odrabiam lekcje. (Podmiot: Ja, Orzeczenie: odrabiam) * Pies biega po parku. (Podmiot: Pies, Orzeczenie: biega) * Ptaki śpiewają na drzewie. (Podmiot: Ptaki, Orzeczenie: śpiewają) * Słońce zachodzi za horyzont. (Podmiot: Słońce, Orzeczenie: zachodzi)W każdym z tych zdań łatwo możesz znaleźć podmiot i orzeczenie, zadając odpowiednie pytania. Pamiętaj, że to podstawa gramatyki!
Podsumowanie
Podmiot i orzeczenie to podstawowe elementy zdania. Podmiot odpowiada na pytanie kto? lub co? i wskazuje, o kim/czym mowa w zdaniu. Orzeczenie odpowiada na pytanie co robi? i mówi, co robi podmiot. Razem tworzą parę, która jest niezbędna do zrozumienia sensu zdania. Pamiętaj o podmiocie domyślnym i ćwicz rozpoznawanie podmiotu i orzeczenia w różnych zdaniach!
Mam nadzieję, że teraz rozumiesz, czym jest podmiot i orzeczenie. Powodzenia w nauce!
