Rolnictwo, czyli uprawa roślin i hodowla zwierząt, jest ściśle związane z przyrodą. To od niej zależy, czy i jak dobrze będziemy mogli uprawiać ziemię i hodować zwierzęta. Czynniki przyrodnicze to elementy środowiska naturalnego, które mają wpływ na rozwój rolnictwa.
Omówimy teraz najważniejsze z nich. Są to: klimat, gleba, rzeźba terenu, stosunki wodne oraz pokrywa roślinna i świat zwierzęcy.
Klimat
Klimat to średni stan pogody na danym obszarze w długim okresie czasu. Obejmuje temperaturę powietrza, opady atmosferyczne, nasłonecznienie, wiatr oraz długość okresu wegetacyjnego. Okres wegetacyjny to czas, w którym rośliny mogą rosnąć i rozwijać się, gdy temperatura powietrza jest wystarczająco wysoka.
Temperatura ma ogromny wpływ na rolnictwo. Rośliny mają różne wymagania cieplne. Na przykład, pszenica ozima wymaga chłodniejszych temperatur w zimie i cieplejszych w lecie, a kukurydza potrzebuje ciepła przez cały okres wegetacyjny. Niedobór ciepła opóźnia dojrzewanie roślin, a nadmiar może prowadzić do ich uszkodzenia.
Opady są niezbędne do wzrostu roślin. Zbyt mała ilość wody prowadzi do suszy, a zbyt duża do powodzi i gnicia korzeni. W Polsce najwięcej opadów występuje latem, co jest korzystne dla upraw, ale czasami zdarzają się susze, szczególnie na Kujawach i w Wielkopolsce. Należy wtedy stosować nawadnianie.
Nasłonecznienie wpływa na proces fotosyntezy, dzięki któremu rośliny wytwarzają energię. Im więcej słońca, tym lepsze plony. Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego, gdzie nasłonecznienie jest wystarczające dla wielu upraw, ale w niektórych regionach, np. na północy, może być niewystarczające dla roślin ciepłolubnych.
Wiatr może być zarówno korzystny, jak i szkodliwy. Lekki wiatr ułatwia zapylanie roślin, ale silny wiatr może uszkadzać uprawy, wywiewać glebę i powodować erozję wietrzną. Dlatego w niektórych regionach sadzi się pasy zadrzewień śródpolnych, które chronią pola przed wiatrem.
Gleba
Gleba to wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej, która powstała w wyniku procesów wietrzenia skał i działalności organizmów żywych. Składa się z części mineralnych, organicznych (próchnicy), wody i powietrza. Żyzność gleby to jej zdolność do zaspokajania potrzeb roślin w zakresie wody, składników pokarmowych i powietrza.
Rodzaj gleby ma ogromny wpływ na to, jakie rośliny możemy na niej uprawiać. Gleby piaszczyste są przepuszczalne, ale ubogie w składniki odżywcze, dlatego nadają się do uprawy żyta i ziemniaków. Gleby gliniaste są ciężkie i słabo przepuszczalne, ale bogate w składniki odżywcze, dlatego nadają się do uprawy pszenicy i buraków cukrowych. Czarne ziemie, bogate w próchnicę, są bardzo żyzne i nadają się do uprawy większości roślin.
Skład chemiczny gleby, a szczególnie jej odczyn (pH), również ma znaczenie. Niektóre rośliny preferują gleby kwaśne (np. ziemniaki, żyto), a inne zasadowe (np. buraki cukrowe, lucerna). Odczyn gleby można regulować poprzez wapnowanie (zwiększanie pH) lub zakwaszanie (zmniejszanie pH).
Struktura gleby wpływa na jej przepuszczalność, napowietrzenie i zdolność do zatrzymywania wody. Gleba o dobrej strukturze jest gruzełkowata, czyli składa się z drobnych agregatów, które ułatwiają przenikanie wody i powietrza oraz sprzyjają rozwojowi korzeni roślin.
Rzeźba Terenu
Rzeźba terenu, czyli ukształtowanie powierzchni ziemi, również wpływa na rolnictwo. Na terenach płaskich łatwiej jest uprawiać ziemię i stosować mechanizację. Na terenach pagórkowatych i górskich uprawa jest trudniejsza, ale gleby są często bardziej żyzne z powodu erozji i spływania substancji organicznych z wyżej położonych obszarów.
Nachylenie terenu wpływa na nasłonecznienie i temperaturę gleby. Stoki południowe są lepiej nasłonecznione i cieplejsze, a stoki północne chłodniejsze i bardziej wilgotne. Na stokach o dużym nachyleniu występuje erozja gleby, czyli wymywanie i wywiewanie wierzchniej warstwy gleby przez wodę i wiatr.
Wysokość nad poziomem morza wpływa na klimat i długość okresu wegetacyjnego. Im wyżej, tym chłodniej i krótszy okres wegetacyjny. W Polsce, w górach uprawa roślin jest ograniczona do niższych partii.
Stosunki Wodne
Stosunki wodne to dostępność wody w glebie i powietrzu. Obejmują opady atmosferyczne, poziom wód gruntowych, wilgotność powietrza oraz możliwość nawadniania.
Niedobór wody prowadzi do suszy, która powoduje obniżenie plonów lub całkowite ich zniszczenie. W Polsce susze występują regularnie, szczególnie na obszarach o małej ilości opadów i słabych glebach. Aby temu zapobiec stosuje się nawadnianie.
Nadmiar wody powoduje podtopienia i zalewy, które utrudniają uprawę i mogą prowadzić do gnicia korzeni roślin. Na obszarach o wysokim poziomie wód gruntowych konieczne jest meliorowanie, czyli odwadnianie pól.
Nawodnienie to dostarczanie wody do gleby, gdy jest jej za mało. Można to robić za pomocą różnych metod, np. deszczowania, zalewania lub nawadniania kropelkowego.
Pokrywa Roślinna i Świat Zwierzęcy
Pokrywa roślinna ma wpływ na jakość gleby. Rośliny okrywowe chronią glebę przed erozją, a ich korzenie spulchniają glebę. Po obumarciu rośliny wzbogacają glebę w próchnicę. Rośliny motylkowe (np. łubin, bobik, groch) wiążą azot z powietrza, co poprawia żyzność gleby.
Świat zwierzęcy również wpływa na rolnictwo. Dżdżownice spulchniają glebę i poprawiają jej strukturę. Owady zapylające (np. pszczoły) są niezbędne do zapylania wielu roślin uprawnych. Gryzonie (np. myszy, nornice) i szkodniki (np. stonka ziemniaczana) mogą powodować duże straty w uprawach.
Zrozumienie i uwzględnienie tych czynników przyrodniczych jest kluczowe dla prowadzenia efektywnego i zrównoważonego rolnictwa. Poznając wymagania roślin i charakterystykę środowiska, możemy dostosować metody uprawy i hodowli do lokalnych warunków, co zapewni wysokie plony i ochronę środowiska.
