Zaczynamy naszą podróż po świecie zwierząt, skupiając się na dwóch fascynujących grupach: plazach i gadach. Często mylone ze sobą, posiadają one unikalne cechy, które pozwalają im prosperować w różnych środowiskach. Spróbujmy je rozróżnić i lepiej poznać!
Plazy: Życie pomiędzy wodą a lądem
Plazy, czyli Amphibia, to kręgowce, które w swoim życiu łączą środowisko wodne i lądowe. Nazwa Amphibia pochodzi z greckiego i oznacza "podwójne życie". Jest to kluczowa wskazówka dotycząca ich sposobu funkcjonowania.
Cechy charakterystyczne płazów
Plazy charakteryzują się kilkoma istotnymi cechami:
- Skóra: Zazwyczaj jest naga, cienka i wilgotna. To bardzo ważne, ponieważ przez skórę odbywa się wymiana gazowa (oddychanie). Dlatego też, plazy są bardzo wrażliwe na wysuszenie i zanieczyszczenia środowiska.
- Oddech: W larwalnym stadium (np. kijanka żaby) oddychają skrzelami. Jako dorosłe osobniki, oddychają płucami, ale także skórą i błoną śluzową jamy gębowej. To mieszanka sposobów oddechowych pozwala im funkcjonować zarówno w wodzie, jak i na lądzie.
- Rozmnażanie: Większość płazów rozmnaża się w wodzie. Samica składa jaja (skrzek), które są zapładniane przez samca. Z jaj wylęgają się larwy (np. kijanki), które przechodzą metamorfozę, zmieniając się w dorosłe osobniki.
- Zmiennocieplność: Plazy są zwierzętami zmiennocieplnymi (ektotermicznymi), co oznacza, że temperatura ich ciała zależy od temperatury otoczenia. W chłodniejsze dni stają się mniej aktywne.
Przykłady płazów
Do płazów zaliczamy:
- Żaby: Charakteryzują się długimi kończynami tylnymi, które umożliwiają im skakanie. Są drapieżnikami, żywiącymi się głównie owadami. Popularne gatunki to żaba trawna, żaba moczarowa i ropucha szara.
- Salamandry: Mają wydłużone ciało i ogon. W Polsce występuje m.in. salamandra plamista.
- Traszkie: Są mniejsze od salamander i często spędzają więcej czasu w wodzie. W Polsce spotykamy m.in. traszkę zwyczajną i traszkę grzebieniastą.
- Beznogie płazy (np. marszczelec): Wyglądem przypominają węże, ale są blisko spokrewnione z salamandrami. Występują głównie w tropikach.
Gady: Królestwo lądu
Gady, czyli Reptilia, to kręgowce, które przystosowały się do życia na lądzie. Ich ewolucja przyniosła szereg adaptacji, które pozwoliły im na uniezależnienie się od środowiska wodnego.
Cechy charakterystyczne gadów
Gady wyróżniają się następującymi cechami:
- Skóra: Jest sucha, pokryta łuskami lub tarczkami, które chronią przed utratą wody. W przeciwieństwie do płazów, skóra gadów nie odgrywa istotnej roli w wymianie gazowej.
- Oddech: Gady oddychają płucami. Płuca są bardziej rozwinięte niż u płazów, co zapewnia efektywną wymianę gazową.
- Rozmnażanie: Gady rozmnażają się na lądzie. Samice składają jaja o twardej skorupce, które chronią zarodek przed wyschnięciem. U niektórych gatunków (np. u niektórych węży i jaszczurek) występuje żyworodność, czyli samica rodzi młode.
- Zmiennocieplność: Podobnie jak plazy, gady są zwierzętami zmiennocieplnymi.
Przykłady gadów
Do gadów zaliczamy:
- Jaszczurki: Mają cztery kończyny (choć niektóre gatunki są beznogie) i długi ogon, który u niektórych gatunków może odrastać (autotomia). W Polsce występuje m.in. jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna i padalec zwyczajny (który jest jaszczurką beznogą!).
- Węże: Są beznogie, poruszają się ruchem wężowym. Wiele gatunków węży jest jadowitych. W Polsce występuje m.in. żmija zygzakowata, gniewosz plamisty i zaskroniec zwyczajny.
- Żółwie: Charakteryzują się obecnością pancerza, który chroni ich ciało. Żółwie dzielą się na lądowe, wodne i morskie.
- Krokodyle: Są dużymi drapieżnikami, żyjącymi w środowisku wodnym. Występują głównie w tropikach.
Plazy a Gady: Kluczowe różnice
Podsumowując, oto najważniejsze różnice między płazami a gadami:
| Cecha | Plazy | Gady |
|---|---|---|
| Skóra | Naga, cienka, wilgotna | Sucha, pokryta łuskami lub tarczkami |
| Oddech | Skrzelami (larwy), płucami, skórą, jamą gębową | Płucami |
| Rozmnażanie | Zazwyczaj w wodzie, jaja bez skorupki | Na lądzie, jaja z twardą skorupką (lub żyworodność) |
| Środowisko | Wodne i lądowe (zależne od wilgoci) | Głównie lądowe (mniejsza zależność od wilgoci) |
Zrozumienie tych różnic pozwala na prawidłową identyfikację tych grup zwierząt i docenienie ich unikalnych adaptacji do środowiska.
Znaczenie płazów i gadów w ekosystemie
Zarówno plazy jak i gady odgrywają ważną rolę w ekosystemie. Jako drapieżniki regulują populacje owadów i innych bezkręgowców. Same stanowią pokarm dla większych drapieżników. Niestety, wiele gatunków płazów i gadów jest zagrożonych wyginięciem z powodu utraty siedlisk, zanieczyszczenia środowiska i zmian klimatycznych. Ochrona tych zwierząt jest kluczowa dla zachowania bioróżnorodności naszej planety.
