Hej! Zaczynamy przygodę z gramatyką polską. Konkretnie z częściami zdania.
Orzeczenie
Orzeczenie to serce zdania. Mówi, co robi podmiot. Myśl o nim jak o akcji w filmie!
Spójrz: Pies biegnie. Co się dzieje? Biegnie! "Biegnie" to orzeczenie.
Inny przykład: Kasia czyta książkę. Co robi Kasia? Czyta! "Czyta" to orzeczenie.
Orzeczenie najczęściej jest czasownikiem. Ale uwaga! Może być też wyrażeniem, np. *został lekarzem*.
Wizualizacja: Wyobraź sobie, że zdanie to teatr. Orzeczenie to główny aktor, który wykonuje akcję na scenie.
Podmiot
Podmiot to ten, kto wykonuje akcję. Kto robi to, co mówi orzeczenie? Myśl o nim jak o bohaterze filmu!
W zdaniu *Pies biegnie*, kto biegnie? Pies! Pies to podmiot.
W zdaniu *Kasia czyta książkę*, kto czyta? Kasia! Kasia to podmiot.
Podmiot najczęściej jest rzeczownikiem. Ale może być też zaimkiem, np. *On śpi*.
Czasami podmiot jest ukryty! Na przykład: *Lubię lody*. Kto lubi? Ja! Podmiot to *ja*, choć go nie widzisz.
Wizualizacja: Wyobraź sobie, że podmiot to kierowca samochodu. To on decyduje, co się dzieje z samochodem.
Przydawka
Przydawka opisuje rzeczownik. Dodaje informacje o podmiocie lub innym rzeczowniku. Myśl o niej jak o przymiotniku opisującym cechy wyglądu bohatera!
Spójrz: *Czerwony samochód jedzie*. Co opisuje "czerwony"? Samochód! "Czerwony" to przydawka.
Inny przykład: *Mądra Kasia czyta książkę*. Co opisuje "mądra"? Kasia! "Mądra" to przydawka.
Przydawka najczęściej jest przymiotnikiem. Ale może być też rzeczownikiem (w dopełniaczu), np. *dom babci*.
Wizualizacja: Wyobraź sobie, że przydawka to detale stroju. Mówią więcej o postaci, którą widzisz.
Dopełnienie
Dopełnienie dopełnia znaczenie orzeczenia. Mówi, na czym skupia się akcja. Myśl o nim, jak o rekwizycie, którego używa bohater!
Spójrz: *Kasia czyta książkę*. Co Kasia czyta? Książkę! "Książkę" to dopełnienie.
Inny przykład: *Pies je kość*. Co pies je? Kość! "Kość" to dopełnienie.
Dopełnienie najczęściej jest rzeczownikiem w bierniku. Ale może być też w innym przypadku, np. *Potrzebuję pomocy* (dopełniacz).
Wizualizacja: Wyobraź sobie, że dopełnienie to piłka w grze w piłkę nożną. Akcja (orzeczenie) skupia się na piłce.
Okolicznik
Okolicznik określa, gdzie, kiedy, jak i dlaczego coś się dzieje. Dodaje kontekst do akcji. Myśl o nim, jak o scenografii filmu!
Spójrz: *Pies biegnie szybko*. Jak biegnie pies? Szybko! "Szybko" to okolicznik sposobu.
Inny przykład: *Kasia czyta książkę w domu*. Gdzie Kasia czyta? W domu! "W domu" to okolicznik miejsca.
Kolejny przykład: *Pójdę do kina jutro*. Kiedy pójdę do kina? Jutro! "Jutro" to okolicznik czasu.
Jeszcze jeden przykład: *Uczę się pilnie, aby zdać egzamin*. Dlaczego się uczę? Aby zdać egzamin! "Aby zdać egzamin" to okolicznik celu.
Okolicznik może być przysłówkiem, wyrażeniem przyimkowym lub całym zdaniem podrzędnym.
Wizualizacja: Wyobraź sobie, że okolicznik to tło obrazka. Mówi, gdzie i kiedy dzieje się akcja.
Podsumowanie
Pamiętaj! Orzeczenie to akcja, podmiot to ten, kto ją wykonuje, przydawka to opis, dopełnienie to na czym skupia się akcja, a okolicznik to kontekst. Spróbuj ćwiczyć na różnych zdaniach. Powodzenia!
Przykład z wszystkimi elementami:
Mały, rudy pies radośnie biegnie po parku.
- Podmiot: *pies*
- Orzeczenie: *biegnie*
- Przydawki: *Mały*, *rudy*
- Okolicznik miejsca: *po parku*
- Okolicznik sposobu: *radośnie*
Teraz ty! Spróbuj rozłożyć na części zdanie: "Pilna uczennica rozwiązuje zadanie w szkole."
