Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ), po rosyjsku Организация Договора о Коллективной Безопасности (ОДКБ), to międzynarodowa organizacja wojskowa. Powstała na bazie Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (UBZ). UBZ został podpisany w 1992 roku. OUBZ jest często postrzegana jako odpowiedź na ekspansję NATO na wschód.
Geneza i powstanie
Rozpad Związku Radzieckiego w 1991 roku spowodował poważne zmiany w geopolityce regionu. Nowe państwa, powstałe na gruzach ZSRR, szukały nowych form współpracy. Jednym z efektów tych poszukiwań było podpisanie 15 maja 1992 roku w Taszkencie Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Inicjatorami były Rosja i Armenia.
Początkowo sygnatariuszami UBZ były: Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan i Uzbekistan. Później dołączyły Azerbejdżan, Gruzja i Białoruś. Układ wszedł w życie w 1994 roku. Miał obowiązywać przez pięć lat.
W 1999 roku UBZ został przedłużony przez sześć państw: Armenię, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosję i Tadżykistan. Azerbejdżan, Gruzja i Uzbekistan wycofały się. W 2002 roku podjęto decyzję o przekształceniu UBZ w pełnoprawną organizację międzynarodową. Tak powstała Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ).
Cele i zasady działania
Głównym celem OUBZ jest wzmacnianie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności międzynarodowej i regionalnej. Organizacja deklaruje również dążenie do ochrony niezależności, integralności terytorialnej i suwerenności państw członkowskich. OUBZ ma przeciwdziałać zagrożeniom militarnym, terrorystycznym, narkotykowym i innym.
Podstawową zasadą działania OUBZ jest kolektywna obrona. Atak na jedno z państw członkowskich traktowany jest jako atak na wszystkie. W takim przypadku pozostałe państwa członkowskie zobowiązane są do udzielenia pomocy, w tym militarnej. Organizacja opiera się na zasadach suwerennej równości, nieingerencji w sprawy wewnętrzne, wzajemnego poszanowania i współpracy.
OUBZ prowadzi regularne ćwiczenia wojskowe. Ma na celu doskonalenie interoperacyjności sił zbrojnych państw członkowskich. Przykładem są manewry "Niezniszczalne Braterstwo". Organizacja posiada również Siły Szybkiego Reagowania (KSOR). Są przeznaczone do reagowania na kryzysy i zagrożenia.
Struktura organizacyjna
Najwyższym organem OUBZ jest Rada Bezpieczeństwa Zbiorowego (Rada KB). Składa się z głów państw członkowskich. Rada KB określa strategię i priorytety organizacji. Decyduje o najważniejszych kwestiach politycznych i wojskowych.
Organem wykonawczym OUBZ jest Sekretariat Generalny. Sekretarz Generalny jest najwyższym urzędnikiem administracyjnym organizacji. Reprezentuje OUBZ na zewnątrz. Koordynuje działania struktur organizacyjnych.
Przy Radzie KB działają również: Rada Ministrów Spraw Zagranicznych (Rada MSZ), Rada Ministrów Obrony (Rada MO) i Komitet Sekretarzy Rad Bezpieczeństwa (KSRB). Te organy zajmują się odpowiednio sprawami polityki zagranicznej, obrony i bezpieczeństwa.
Państwa członkowskie
Obecnie członkami OUBZ są: Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosja i Tadżykistan. Uzbekistan zawiesił swoje członkostwo w 2012 roku. Azerbejdżan i Gruzja wystąpiły z organizacji wcześniej. Status obserwatora posiadają Serbia i Afganistan (zawieszony).
Rosja odgrywa dominującą rolę w OUBZ. Jest największym i najsilniejszym militarnie państwem członkowskim. Rosja wnosi największy wkład finansowy do budżetu organizacji. Decyduje o wielu strategicznych decyzjach.
Pozostałe państwa członkowskie, takie jak Armenia czy Tadżykistan, postrzegają OUBZ jako gwaranta bezpieczeństwa. Liczą na wsparcie militarne i polityczne w przypadku zagrożenia zewnętrznego. Organizacja stanowi dla nich platformę do współpracy wojskowej i wymiany doświadczeń.
Krytyka i kontrowersje
OUBZ jest często krytykowana za brak efektywności. Zarzuca się jej małą zdolność do reagowania na realne zagrożenia. Organizacja jest postrzegana jako narzędzie realizacji interesów politycznych Rosji. Często jest przedstawiana jako przeciwwaga dla NATO.
Wewnętrzne konflikty pomiędzy państwami członkowskimi osłabiają OUBZ. Przykładem jest napięcie między Armenią a Azerbejdżanem w związku z Górskim Karabachem. Organizacja nie zawsze jest w stanie skutecznie mediować w takich sporach.
Skuteczność OUBZ w zwalczaniu terroryzmu i handlu narkotykami jest również kwestionowana. Mimo deklarowanych celów, realne efekty działań organizacji w tych obszarach są ograniczone. Krytycy wskazują na brak transparentności i efektywnego mechanizmu kontroli.
Podsumowanie
Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ) to ważny element architektury bezpieczeństwa w Eurazji. Powstała na bazie Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym z 1992 roku. Celem OUBZ jest wzmacnianie pokoju i bezpieczeństwa w regionie.
Organizacja opiera się na zasadzie kolektywnej obrony. Składa się z Rady Bezpieczeństwa Zbiorowego, Sekretariatu Generalnego i innych organów. Kluczową rolę w OUBZ odgrywa Rosja. Organizacja jest jednak krytykowana za brak efektywności i realizację interesów politycznych Rosji.
Przyszłość OUBZ zależy od wielu czynników. Między innymi od relacji między państwami członkowskimi, sytuacji geopolitycznej w regionie i skuteczności w zwalczaniu realnych zagrożeń. Rola OUBZ w architekturze bezpieczeństwa międzynarodowego jest nadal przedmiotem debaty.
