Wołyń. Nazwa ta wywołuje dreszcz. Dla wielu Polaków to synonim niewyobrażalnego okrucieństwa. Koszmar, który na zawsze odcisnął piętno na relacjach polsko-ukraińskich.
Na Wołyniu skończył się świat. To fraza, która oddaje skalę tragedii. Opisuje poczucie totalnego zniszczenia. Utratę wszystkiego, co znane i bliskie. Utratę człowieczeństwa.
Tło historyczne
Zanim przejdziemy do samego ludobójstwa, przyjrzyjmy się historii Wołynia. Wołyń to region geograficzny. Leży na terenie dzisiejszej Ukrainy. Przez wieki zamieszkiwali go Polacy, Ukraińcy, Żydzi i inne narodowości.
Po I wojnie światowej Wołyń znalazł się w granicach Polski. Relacje polsko-ukraińskie były skomplikowane. Często napięte. Polacy dominowali politycznie i ekonomicznie. Ukraińcy czuli się dyskryminowani. Domagali się autonomii. A nawet niepodległości.
W latach 30. XX wieku sytuacja zaostrzyła się. Rosnący nacjonalizm ukraiński. Propagowany przez Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). OUN dążyła do utworzenia niepodległej Ukrainy. Używała przemocy. Terroru. Także wobec Polaków.
Wybuch II wojny światowej zmienił wszystko. Wołyń został zajęty przez Sowietów. Później przez Niemców. Okupacja niemiecka była brutalna. Zarówno dla Polaków, jak i Ukraińców. Wykorzystywała antagonizmy narodowościowe.
Kulminacja zbrodni
Latem 1943 roku doszło do kulminacji zbrodni. Ukraińska Powstańcza Armia (UPA). Organizacja zbrojna OUN. Rozpoczęła masowe mordy Polaków na Wołyniu. Celem było etniczne oczyszczenie Wołynia z ludności polskiej.
Metody UPA były okrutne. Mordowano całe rodziny. Kobiety, dzieci, starców. Palono wsie. Kościoły. Domy. Stosowano tortury. Gwałty. Ciała ofiar masakrowano. Chciano w ten sposób zastraszyć. Zmusić do ucieczki. Zniszczyć polskość.
Ataki UPA dotknęły ponad 150 polskich miejscowości na Wołyniu. Szacuje się, że zginęło od 50 do 60 tysięcy Polaków. Ofiarami byli także Ukraińcy. Ci, którzy pomagali Polakom. Albo nie popierali OUN.
Polacy organizowali samoobronę. Bronili swoich domów. Swoich rodzin. Ale wobec przeważających sił UPA byli bezradni. Część Polaków uciekła na zachód. Na tereny okupowane przez Niemców. Część schroniła się w miastach. Pod ochroną niemiecką.
Kontekst ludobójstwa
Zbrodnia wołyńska to ludobójstwo. Definicja ludobójstwa. Zgodnie z konwencją ONZ z 1948 roku. To działania mające na celu zniszczenie. Całkowite lub częściowe. Grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej.
Działania UPA spełniają te kryteria. Celem było zniszczenie polskiej ludności na Wołyniu. Motywem była nienawiść narodowościowa. Chęć utworzenia jednolitego państwa ukraińskiego. Bez Polaków.
Okrucieństwo zbrodni wołyńskiej szokuje. Przekracza granice ludzkiego pojmowania. Dowodzi, do czego zdolny jest człowiek. Pod wpływem nienawiści. Ideologii. Poczucia bezkarności.
Pamięć i pojednanie
Pamięć o zbrodni wołyńskiej jest ważna. Uczczenie ofiar. Przypomnienie o tragicznej historii. To nasz obowiązek. Wobec przeszłości. Wobec przyszłych pokoleń.
Pamięć o Wołyniu powinna prowadzić do pojednania. Polsko-ukraińskiego. Opartego na prawdzie. Na wzajemnym zrozumieniu. Na przebaczeniu. Ale nie na zapomnieniu.
Pojednanie to proces długotrwały. Wymaga odwagi. Dobrej woli. Dialogu. Wspólnego patrzenia na historię. Bez uprzedzeń. Bez stereotypów. Bez gloryfikacji zbrodniarzy.
Przykładem takiego pojednania. Wspólne uroczystości. Modlitwy. Konferencje naukowe. Publikacje. Działania edukacyjne. Mające na celu przybliżenie historii Wołynia. Zarówno Polakom. Jak i Ukraińcom.
Ważnym krokiem jest również ekshumacja ofiar. Identyfikacja. Godny pochówek. To przywraca im godność. Pokazuje, że pamiętamy o nich. Że ich śmierć nie poszła na marne.
Pamięć o zbrodniach. Takich jak ta wołyńska. Jest przestrogą. Przed nienawiścią. Przed nacjonalizmem. Przed nietolerancją. Uczy nas szacunku. Dla drugiego człowieka. Niezależnie od jego narodowości. Wyznania. Przekonań.
"Na Wołyniu skończył się świat". Nie pozwólmy, aby taki świat powrócił. Dbajmy o pokój. O dialog. O wzajemne zrozumienie. To najlepszy sposób. Na uczczenie pamięci ofiar Wołynia.
