Hej! Przygotowujesz się do sprawdzianu z gramatyki? Świetnie! Razem damy radę opanować części zdania i pytania, na które odpowiadają. To wcale nie jest takie trudne, jak się wydaje!
Podmiot – Kto? Co?
Zacznijmy od podmiotu. Pamiętaj, że podmiot to wykonawca czynności, czyli ten, który coś robi, albo to, o czym mówimy w zdaniu.
Pytania, na które odpowiada podmiot, to: Kto? albo Co?
Na przykład:
Pies szczeka.
Kto szczeka? Pies. Zatem "Pies" to podmiot.
Słońce świeci.
Co świeci? Słońce. Więc "Słońce" to podmiot.
Rodzaje Podmiotu
Warto też wiedzieć, że podmiot może być gramatyczny, logiczny, albo domyślny.
Podmiot gramatyczny jest wyrażony wprost w zdaniu, tak jak w przykładach powyżej.
Podmiot logiczny to ten, który odczuwa daną czynność. Często występuje w zdaniach z bezosobowymi formami czasownika.
Na przykład: Zimno mi.
Komu jest zimno? Mi. "Mi" to podmiot logiczny, choć gramatycznie nie jest podmiotem w mianowniku.
Podmiot domyślny to taki, którego nie ma w zdaniu, ale możemy się go domyślić z kontekstu. Najczęściej występuje w zdaniach rozkazujących albo gdy kontynuujemy myśl z poprzedniego zdania.
Na przykład: Idę do sklepu.
Kto idzie? Ja. Podmiot "Ja" jest domyślny.
Orzeczenie – Co robi? Co się z nim dzieje?
Teraz czas na orzeczenie. Orzeczenie to czynność, którą wykonuje podmiot, albo to, co się z nim dzieje.
Pytania, na które odpowiada orzeczenie, to: Co robi? albo Co się z nim dzieje?
Na przykład:
Pies szczeka.
Co robi pies? Szczeka. Więc "szczeka" to orzeczenie.
Słońce świeci.
Co robi słońce? Świeci. "Świeci" to orzeczenie.
Orzeczenie może być czasownikowe (wyrażone czasownikiem) lub imienne (wyrażone połączeniem czasownika posiłkowego i imiennej części mowy, np. rzeczownika lub przymiotnika).
Na przykład: On jest nauczycielem. "Jest nauczycielem" to orzeczenie imienne.
Przydawka – Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Ile? Który?
Przydawka to określenie rzeczownika. Opisuje jego cechy, właściwości, przynależność, ilość albo kolejność.
Pytania, na które odpowiada przydawka, to: Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Ile? Który?
Na przykład:
Duży pies szczeka.
Jaki pies? Duży. "Duży" to przydawka.
Moja książka jest ciekawa.
Czyja książka? Moja. "Moja" to przydawka.
Pierwszy raz widzę taki widok.
Który raz? Pierwszy. "Pierwszy" to przydawka.
Dopełnienie – Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kim? Czym? O kim? O czym?
Dopełnienie to określenie czasownika. Wskazuje na osobę lub rzecz, na którą skierowana jest czynność.
Pytania, na które odpowiada dopełnienie, to: Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kim? Czym? O kim? O czym?
Na przykład:
Lubię czekoladę.
Lubię kogo? co? Czekoladę. "Czekoladę" to dopełnienie.
Pomagam mamie.
Pomagam komu? Mamie. "Mamie" to dopełnienie.
Myślę o wakacjach.
Myślę o czym? O wakacjach. "O wakacjach" to dopełnienie.
Okolicznik – Jak? Gdzie? Kiedy? Dlaczego? Po co?
Okolicznik to określenie czasownika, które wskazuje na okoliczności, w jakich odbywa się dana czynność.
Pytania, na które odpowiada okolicznik, to: Jak? Gdzie? Kiedy? Dlaczego? Po co?
Na przykład:
Biegam szybko.
Biegam jak? Szybko. "Szybko" to okolicznik.
Mieszkam w Krakowie.
Mieszkam gdzie? W Krakowie. "W Krakowie" to okolicznik.
Przyjdę jutro.
Przyjdę kiedy? Jutro. "Jutro" to okolicznik.
Uczę się żeby zdać egzamin.
Uczę się po co? Żeby zdać egzamin. "Żeby zdać egzamin" to okolicznik.
Podsumowanie
Brawo! Przeszliśmy przez wszystkie główne części zdania. Pamiętaj:
- Podmiot odpowiada na pytania: Kto? Co?
- Orzeczenie odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje?
- Przydawka odpowiada na pytania: Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Ile? Który?
- Dopełnienie odpowiada na pytania: Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kim? Czym? O kim? O czym?
- Okolicznik odpowiada na pytania: Jak? Gdzie? Kiedy? Dlaczego? Po co?
Ćwicz rozpoznawanie części zdania w różnych przykładach, a na pewno świetnie poradzisz sobie na sprawdzianie! Powodzenia!
