Zastanawialiście się kiedyś, dlaczego niektóre historie, zwłaszcza te stare, greckie tragedie czy utwory Shakespeare'a, są tak...smutne? Dziś porozmawiamy o jednej z nich, o Makbecie, i postaramy się zrozumieć, co sprawia, że jest to tragedia, a dokładniej – na czym polega tragizm Makbeta.
Czym właściwie jest tragizm?
Zacznijmy od definicji. Tragizm to kategoria estetyczna i filozoficzna, która opisuje sytuację bez wyjścia. Mamy bohatera, który jest dobry, szlachetny, albo przynajmniej ma jakieś pozytywne cechy. Ten bohater staje przed wyborem, który z pozoru ma go doprowadzić do czegoś dobrego. Ale w rzeczywistości, każdy wybór, którego dokona, prowadzi go do katastrofy. To trochę jakby stać na rozdrożu, gdzie obie drogi prowadzą do przepaści. Niezależnie od tego, którą wybierze, koniec jest nieunikniony.
Wyobraźcie sobie, że musicie wybrać między dwoma rzeczami, z których każda ma fatalne konsekwencje. Na przykład, musicie okraść kogoś bliskiego, żeby uratować życie innego, równie ważnego dla was człowieka. Cokolwiek zrobicie, kogoś skrzywdzicie, a sami będziecie cierpieć z powodu podjętej decyzji. To jest właśnie zarys tragizmu. Nie ma dobrego wyjścia, jest tylko wybór mniejszego zła, który i tak prowadzi do upadku bohatera.
Makbet - człowiek w pułapce
Teraz przyjrzyjmy się Makbetowi. Na początku widzimy go jako dzielnego, szanowanego rycerza, wiernego królowi. Jest ambitny, ale też lojalny. Wszystko się zmienia, gdy spotyka trzy czarownice. Czarownice przepowiadają mu, że zostanie królem Szkocji. To przepowiednia zasiewa w jego sercu ziarno ambicji, które zaczyna kiełkować i rosnąć, przysłaniając wszystko inne.
Czy Makbet od razu planuje zabójstwo króla? Nie. Początkowo jest przerażony tą myślą. Jednak przepowiednia czarownic, połączona z namowami jego żony, Lady Makbet, sprawia, że zaczyna wierzyć, że jedynym sposobem na spełnienie przepowiedni jest pozbycie się króla Duncana. Lady Makbet manipuluje nim, wytykając mu brak męstwa i ambicji. To ona pcha go do zbrodni, obiecując, że razem będą rządzić Szkocją.
Zabójstwo Duncana to pierwszy krok Makbeta na drodze do tragicznej klęski. To punkt, z którego nie ma już odwrotu. Po popełnieniu zbrodni Makbet nie jest już tym samym człowiekiem. Dręczą go wyrzuty sumienia, paranoja i strach. Zaczyna zabijać kolejnych ludzi, którzy stanowią dla niego zagrożenie, aby utrzymać władzę. Staje się tyranem, który budzi strach i nienawiść wśród swoich poddanych.
Źródła tragizmu Makbeta
W tragizmie Makbeta można wyróżnić kilka kluczowych elementów. Po pierwsze, ambicja. To pragnienie władzy i sławy, które zaślepia Makbeta i prowadzi go do zbrodni. Po drugie, wpływ sił nadprzyrodzonych, czyli przepowiednia czarownic. To one podsuwają Makbetowi myśl o zostaniu królem, ale to on sam podejmuje decyzję o zabójstwie Duncana. Czarownice są katalizatorem, ale to Makbet jest sprawcą swojego własnego nieszczęścia. Po trzecie, słabość charakteru. Makbet jest podatny na wpływy innych, zwłaszcza swojej żony. Nie potrafi oprzeć się pokusie władzy i ulega presji Lady Makbet.
Kolejnym elementem jest poczucie winy. Po zabójstwie Duncana, Makbeta i Lady Makbet dręczą koszmary i halucynacje. Ich sumienia nie dają im spokoju. To pokazuje, że nawet najokrutniejszy tyran nie jest w stanie uciec od konsekwencji swoich czynów. Poczucie winy jest nieodłącznym elementem ludzkiej natury i nie można go tak po prostu zignorować. To właśnie poczucie winy, obok strachu i paranoi, czyni życie Makbeta piekłem na ziemi.
Warto zwrócić uwagę na rolę Lady Makbet. To ona jest motorem napędowym zbrodni. Jest silna, ambitna i bezwzględna. To ona przekonuje Makbeta, że zabójstwo Duncana jest jedynym sposobem na osiągnięcie władzy. Jednak i ona nie jest wolna od konsekwencji. W końcu popada w obłęd i umiera, dręczona wyrzutami sumienia.
Tragiczny finał
Tragizm Makbeta polega na tym, że jego los jest przesądzony. Od momentu zabójstwa Duncana, Makbet zmierza nieuchronnie ku upadkowi. Mimo że stara się walczyć o władzę, popełnia coraz więcej błędów i w końcu traci wszystko. Ginie w walce, a jego królestwo zostaje przywrócone prawowitemu następcy. Jego życie kończy się jako przestroga dla tych, którzy pragną władzy za wszelką cenę.
Podsumowując, tragizm Makbeta wynika z jego własnych wyborów, które prowadzą go do zguby. Ambitne pragnienia, podsycane przez przepowiednie i manipulacje, doprowadzają do zbrodni i utraty człowieczeństwa. Nie ma tutaj wyjścia, wszystko zmierza do katastrofy. To właśnie ta nieuchronność klęski, pomimo pierwotnej wartości bohatera, stanowi istotę tragizmu.
Historia Makbeta pokazuje, że nawet najsilniejszy człowiek może ulec pokusie władzy i ambicji. Przypomina nam również, że nasze czyny mają konsekwencje i że nie można uciec od odpowiedzialności za swoje wybory. Tragizm Makbeta to uniwersalna opowieść o ludzkich słabościach, o cenie władzy i o sile sumienia. To historia, która, choć napisana wieki temu, wciąż porusza i skłania do refleksji.
