Żyjemy w państwie, które ma różne szczeble władzy. Jednym z nich jest samorząd terytorialny. To władza, która działa lokalnie, blisko obywateli. Pozwala mieszkańcom decydować o sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą.
Czym jest Samorząd Terytorialny?
Samorząd terytorialny to forma decentralizacji władzy publicznej. Oznacza to, że część uprawnień państwa przekazywana jest społecznościom lokalnym. Dzięki temu mieszkańcy mogą samodzielnie zarządzać swoimi sprawami, bez bezpośredniego wpływu rządu centralnego. Jest to bardzo ważne dla budowania społeczeństwa obywatelskiego i demokracji.
W Polsce, samorząd terytorialny opiera się na zasadzie subsydiarności. Zasada ta mówi, że zadania publiczne powinny być wykonywane na jak najniższym szczeblu, najbliższym obywatelom. Dopiero, gdy dany szczebel nie jest w stanie sprostać zadaniu, przejmuje je szczebel wyższy.
Szczeble Samorządu Terytorialnego w Polsce
Model samorządu terytorialnego w Polsce jest trójstopniowy. Oznacza to, że mamy trzy rodzaje jednostek samorządu terytorialnego (JST). Każdy z nich ma swoje zadania i kompetencje. Zapewnia to kompleksowe zarządzanie sprawami lokalnymi.
Gmina
Gmina to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. To najbliższa mieszkańcom władza. Może to być miasto, wieś lub obszar wiejsko-miejski. Gmina odpowiada za szereg spraw, które są istotne dla codziennego życia jej mieszkańców.
Do zadań gminy należą m.in.: utrzymanie szkół podstawowych i przedszkoli, budowa i utrzymanie dróg lokalnych, gospodarka odpadami, dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków, zarządzanie zielenią miejską i parkami, organizacja transportu publicznego na terenie gminy. Gmina zajmuje się również planowaniem przestrzennym, czyli decyduje o tym, jak będzie zagospodarowany teren na jej obszarze.
Organami gminy są: rada gminy (organ stanowiący i kontrolny) oraz wójt/burmistrz/prezydent miasta (organ wykonawczy). Rada gminy podejmuje uchwały, a wójt/burmistrz/prezydent miasta realizuje je oraz zarządza gminą. Mieszkańcy gminy wybierają radnych w wyborach bezpośrednich.
Powiat
Powiat to jednostka samorządu terytorialnego drugiego stopnia. Obejmuje kilka gmin. Pełni funkcje koordynacyjne i realizuje zadania, które przekraczają możliwości pojedynczej gminy. Działa na rzecz rozwoju całego obszaru powiatu.
Do zadań powiatu należą m.in.: prowadzenie szpitali powiatowych, organizacja transportu publicznego na terenie powiatu (np. komunikacja autobusowa między gminami), zarządzanie drogami powiatowymi, prowadzenie szkół ponadpodstawowych (licea, technika, szkoły zawodowe), ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona środowiska, bezpieczeństwo publiczne (np. powiatowe centra zarządzania kryzysowego).
Organami powiatu są: rada powiatu (organ stanowiący i kontrolny) oraz zarząd powiatu (organ wykonawczy). Starosta jest przewodniczącym zarządu powiatu. Podobnie jak w gminie, radni powiatu są wybierani w wyborach bezpośrednich.
Województwo
Województwo to jednostka samorządu terytorialnego najwyższego stopnia. Obejmuje swoim zasięgiem wiele powiatów. Odpowiada za strategiczne planowanie rozwoju regionu i realizuje zadania o znaczeniu regionalnym.
Do zadań województwa należą m.in.: opracowywanie strategii rozwoju województwa, zarządzanie funduszami europejskimi, wspieranie rozwoju gospodarczego, rozwój infrastruktury (np. drogi wojewódzkie, kolej), ochrona zdrowia (szpitale wojewódzkie), kultura i edukacja, ochrona środowiska. Województwo współpracuje z innymi regionami w kraju i za granicą.
Organami województwa są: sejmik województwa (organ stanowiący i kontrolny) oraz zarząd województwa (organ wykonawczy). Marszałek województwa jest przewodniczącym zarządu województwa. Radni sejmiku województwa są wybierani w wyborach bezpośrednich.
Finansowanie Samorządu Terytorialnego
Samorządy terytorialne finansują swoją działalność z różnych źródeł. Podstawowym źródłem są dochody własne, czyli podatki i opłaty lokalne (np. podatek od nieruchomości, opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi). Samorządy otrzymują również subwencje ogólne z budżetu państwa. Subwencje te są przeznaczone na wyrównywanie różnic w dochodach między poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego.
Kolejnym źródłem finansowania są dotacje celowe z budżetu państwa. Dotacje te są przeznaczone na realizację konkretnych zadań. Na przykład, gmina może otrzymać dotację na budowę szkoły lub drogi. Samorządy mogą również pozyskiwać środki z funduszy europejskich. Fundusze te są przeznaczone na realizację projektów, które przyczyniają się do rozwoju regionu.
Znaczenie Samorządu Terytorialnego
Samorząd terytorialny odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu państwa. Zapewnia mieszkańcom możliwość wpływania na sprawy lokalne. Umożliwia realizację zadań publicznych na szczeblu, który jest najbliżej obywateli. Sprzyja rozwojowi demokracji i społeczeństwa obywatelskiego.
Dzięki samorządowi terytorialnemu, Polska jest bardziej zdecentralizowana. Oznacza to, że władza jest rozproszona. Nie skupia się tylko w rękach rządu centralnego. Samorząd terytorialny jest ważnym elementem systemu politycznego w Polsce. Umożliwia efektywne zarządzanie sprawami lokalnymi i regionalnymi.
Biorąc udział w wyborach samorządowych, możemy kształtować naszą lokalną rzeczywistość. Warto więc interesować się tym, co dzieje się w naszej gminie, powiecie i województwie. Dzięki temu możemy aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym.
