Prawo międzynarodowe publiczne, zwane także prawem narodów, reguluje stosunki między państwami. Jest to zbiór zasad i norm prawnych. Określają one prawa i obowiązki państw oraz innych podmiotów prawa międzynarodowego.
Źródła prawa międzynarodowego
Źródła prawa międzynarodowego to, skąd czerpiemy wiedzę o jego treści. Najważniejsze źródła wymienia art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Należą do nich umowy międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy, ogólne zasady prawa uznawane przez narody cywilizowane oraz orzecznictwo i doktryna.
Umowy międzynarodowe
Umowy międzynarodowe to porozumienia zawierane między państwami lub innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Mają formę pisemną i podlegają prawu międzynarodowemu. Przykłady to traktaty pokojowe, umowy handlowe i konwencje.
Umowy mogą być dwustronne (zawierane między dwoma państwami) lub wielostronne (zawierane przez wiele państw). Mogą dotyczyć bardzo różnych dziedzin. Umowy stają się wiążące po ratyfikacji, zatwierdzeniu lub przystąpieniu.
Zwyczaj międzynarodowy
Zwyczaj międzynarodowy powstaje przez jednolite i powszechne postępowanie państw. Postępowanie to odbywa się w przekonaniu, że jest ono zgodne z prawem (opinio juris). Musi być zatem element praktyki i element przekonania o zgodności z prawem.
Przykładowo, zasada nietykalności osobistej dyplomaty jest zwyczajem. Zwyczaj przekształca się w normę prawa międzynarodowego. Zwyczaje są często kodyfikowane w umowach międzynarodowych.
Ogólne zasady prawa
Ogólne zasady prawa to zasady wspólne systemom prawnym różnych państw. Stanowią uzupełnienie umów i zwyczajów. Są to np. zasada dobrej wiary (pacta sunt servanda), zasada słuszności i zasada res iudicata (powaga rzeczy osądzonej).
Zasady te pomagają w interpretacji norm prawa międzynarodowego. Umożliwiają rozstrzyganie sporów w sytuacjach, gdy brakuje konkretnych przepisów.
Orzecznictwo i doktryna
Orzecznictwo (wyroki sądów międzynarodowych) i doktryna (poglądy prawników) to środki pomocnicze. Pomagają w ustalaniu treści norm prawa międzynarodowego. Nie są formalnymi źródłami prawa, ale mają duży wpływ na jego interpretację i rozwój.
Orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS) są szczególnie ważne. Publikacje wybitnych prawników również mają znaczenie dla rozumienia prawa międzynarodowego.
Podmioty prawa międzynarodowego
Podmioty prawa międzynarodowego to byty, które posiadają prawa i obowiązki wynikające z prawa międzynarodowego. Najważniejszym podmiotem jest państwo. Inne podmioty to organizacje międzynarodowe, narody walczące o samostanowienie i, w ograniczonym zakresie, jednostki (osoby fizyczne).
Państwo
Państwo jest podstawowym i pierwotnym podmiotem prawa międzynarodowego. Państwo posiada suwerenność, co oznacza niezależność od innych państw. Państwo ma prawo do zawierania umów międzynarodowych, posiadania własnego terytorium i ludności. Ponadto państwo ma obowiązek przestrzegania prawa międzynarodowego.
Państwa mogą powstawać w drodze różnych procesów, np. dekolonizacji, secesji lub połączenia. Uznanie państwa przez inne państwa ma istotne znaczenie dla jego funkcjonowania w społeczności międzynarodowej.
Organizacje międzynarodowe
Organizacje międzynarodowe są tworzone przez państwa na podstawie umów międzynarodowych. Mają określone cele i kompetencje. Organizacje międzynarodowe działają w różnych dziedzinach. Na przykład: Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Unia Europejska (UE), Światowa Organizacja Handlu (WTO).
Organizacje międzynarodowe mogą zawierać umowy międzynarodowe, posiadać własny budżet i personel. Odpowiadają za swoje działania na arenie międzynarodowej. Ich rola w regulowaniu stosunków międzynarodowych stale rośnie.
Jednostki
Jednostki (osoby fizyczne) mają ograniczoną podmiotowość w prawie międzynarodowym. Mogą być podmiotem praw i obowiązków w zakresie praw człowieka. Przykładowo, Europejski Trybunał Praw Człowieka umożliwia jednostkom składanie skarg na naruszenia praw człowieka przez państwa.
Jednostki ponoszą także odpowiedzialność karną za najpoważniejsze zbrodnie międzynarodowe. Należą do nich: zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości i ludobójstwo. Ściganie tych zbrodni odbywa się przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym (MTK).
Odpowiedzialność międzynarodowa
Odpowiedzialność międzynarodowa powstaje, gdy podmiot prawa międzynarodowego narusza prawo międzynarodowe. Państwo odpowiada za działania swoich organów. Organizacja międzynarodowa odpowiada za działania swoich pracowników.
Sankcje za naruszenia prawa międzynarodowego mogą być różne. Należą do nich: retorsje (działania odwetowe), represalia (działania zgodne z prawem, ale dotkliwe) i sankcje nałożone przez Radę Bezpieczeństwa ONZ.
Rozwiązywanie sporów międzynarodowych
Rozwiązywanie sporów międzynarodowych jest kluczowe dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Państwa powinny dążyć do rozwiązywania sporów w sposób pokojowy. Dostępne są różne metody rozwiązywania sporów. Są to: negocjacje, mediacje, arbitraż i postępowanie sądowe przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości.
MTs rozstrzyga spory między państwami. Jego orzeczenia są wiążące dla stron sporu. Arbitraż polega na powierzeniu rozstrzygnięcia sporu niezależnemu trybunałowi arbitrażowemu.
