Zima. Czas śniegu, mrozu i krótszych dni. Dla niektórych to trudny okres. Nie tylko dla nas, ludzi! Wiele zwierząt musi radzić sobie z chłodem i brakiem pożywienia. Niektóre z nich znajdują sprytne sposoby, by przetrwać. Jednym z nich jest sen zimowy.
Czym jest sen zimowy?
Sen zimowy, fachowo nazywany hibernacją, to stan spowolnienia procesów życiowych. Zwierzęta zapadają w niego, by oszczędzać energię. Dzięki temu mogą przetrwać okres niedostatku pożywienia i niskich temperatur. Wyobraź sobie, że musisz ograniczyć swoje wydatki do minimum, bo wiesz, że przez kilka miesięcy nie dostaniesz wypłaty. Sen zimowy to dla zwierząt taka ekonomiczna strategia przetrwania.
To nie jest zwykły sen! Podczas hibernacji serce zwierzęcia bije wolniej, oddech staje się płytszy, a temperatura ciała spada. Organizm zużywa minimalną ilość energii. To jakby wyłączenie komputera w tryb uśpienia, tylko na dłuższą metę.
Różnica między hibernacją, odrętwieniem i snem zimowym
Często używamy zamiennie terminów "sen zimowy" i "hibernacja". Chociaż są bardzo bliskie, nie są identyczne. Hibernacja jest głębokim stanem odrętwienia, podczas którego zwierzę wykazuje minimalną aktywność metaboliczną. Sen zimowy jest terminem bardziej ogólnym, który może obejmować różne stany spowolnienia aktywności życiowej, w tym hibernację i torpor. Torpor to krótki, kilkugodzinny lub kilkudniowy stan odrętwienia, podczas którego temperatura ciała spada.
Odrętwienie to stan, w którym zwierzę obniża swoją temperaturę ciała i aktywność metaboliczną, ale nie tak głęboko jak podczas hibernacji. Odrętwienie może trwać krócej, na przykład tylko kilka godzin. Sytuacja wygląda podobnie jak przy oszczędzaniu baterii w telefonie. Możesz go wyłączyć (hibernacja), przełączyć w tryb oszczędzania energii (odrętwienie) lub po prostu przyciemnić ekran (zmniejszenie aktywności). Każdy sposób pozwala oszczędzać energię, ale w różnym stopniu.
Które zwierzęta zasypiają na zimę?
Wiele różnych gatunków zwierząt zapada w sen zimowy. Różnią się one głębokością i długością tego snu. Niektóre przesypiają całą zimę, inne budzą się co jakiś czas, żeby coś zjeść lub napić się.
Ssaki
Wśród ssaków najbardziej znanymi śpiochami są niedźwiedzie. Jednak niedźwiedzie nie hibernują w ścisłym tego słowa znaczeniu. Ich sen zimowy jest płytszy. Temperatura ciała spada tylko nieznacznie, a zwierzęta mogą się obudzić. W czasie "snu" samice mogą nawet rodzić młode!
Prawdziwymi mistrzami hibernacji są świstaki i borsuki. Ich temperatura ciała może spaść niemal do zera, a serce bije bardzo wolno. Budzą się dopiero wiosną, kiedy robi się cieplej i pojawia się pożywienie. Do tej samej grupy zaliczają się jeże, wiewiórki ziemne i niektóre gatunki nietoperzy.
Niektóre małe ssaki, takie jak chomiki, zapadają w stan odrętwienia. Potrzebują do tego regularnego dostępu do pożywienia. Jeżeli temperatura otoczenia spadnie poniżej określonej wartości lub skończy się im jedzenie, wpadają w stan torporu. Następnie, po ogrzaniu lub spożyciu pożywienia, budzą się.
Gady i płazy
Gady i płazy to zwierzęta zmiennocieplne. Oznacza to, że temperatura ich ciała zależy od temperatury otoczenia. Zimą, kiedy robi się zimno, ich metabolizm zwalnia. Niektóre gatunki żab, jaszczurek i węży zakopują się w ziemi lub w mule i zapadają w stan odrętwienia. Nie jest to sen zimowy w takim sensie, jak u ssaków, ale pozwala im przetrwać mrozy.
Wyobraź sobie, że wlewasz wodę do butelki i wkładasz ją do zamrażarki. Woda zamarza, a procesy w niej zachodzące zwalniają. Podobnie dzieje się z gadami i płazami zimą.
Ryby i bezkręgowce
Nawet niektóre ryby i bezkręgowce potrafią przetrwać zimę w stanie spoczynku. Niektóre gatunki ślimaków i owadów zakopują się w ziemi lub w mule i czekają na wiosnę. Niektóre ryby, takie jak karpie, obniżają swoją aktywność metaboliczną i spędzają zimę na dnie zbiorników wodnych.
Ptaki
Większość ptaków migruje na zimę do cieplejszych krajów. Ale niektóre gatunki, takie jak jerzyki, potrafią zapadać w stan odrętwienia, gdy brakuje im pożywienia. Jest to krótkotrwałe spowolnienie procesów życiowych, które pozwala im przetrwać trudne warunki.
Jak zwierzęta przygotowują się do snu zimowego?
Zwierzęta przygotowują się do snu zimowego na różne sposoby. Przede wszystkim gromadzą zapasy tłuszczu. To ich rezerwa energii na czas, kiedy nie będą mogły jeść. Niektóre zwierzęta, takie jak wiewiórki, gromadzą zapasy jedzenia w swoich kryjówkach. Inne, takie jak borsuki, wyściełają swoje nory liśćmi i trawą, żeby było im cieplej.
To trochę jak przygotowywanie się do długiej podróży. Pakujesz walizki, robisz zapasy jedzenia i upewniasz się, że masz wszystko, czego będziesz potrzebować. Zwierzęta robią to samo, tylko zamiast walizki mają nory, a zamiast pieniędzy - tłuszcz.
Czy sen zimowy jest niebezpieczny?
Sen zimowy to strategia przetrwania, ale nie jest pozbawiona ryzyka. Zwierzęta w tym stanie są bardziej narażone na ataki drapieżników. Mogą też zginąć, jeśli ich kryjówka zostanie zalana lub zasypana śniegiem. Ponadto, zbyt szybkie i częste budzenie się w trakcie zimy może wyczerpać zapasy energii i osłabić zwierzę.
Dlatego ważne jest, żeby nie przeszkadzać zwierzętom w czasie snu zimowego. Nie wchodźmy do ich nor, nie hałasujmy w ich pobliżu. Pozwólmy im spokojnie przespać zimę, żeby wiosną mogły obudzić się silne i zdrowe.
