Kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej, czyli Polski odrodzonej po I wojnie światowej, to skomplikowany proces. Decyzje podejmowano na drodze dyplomacji, plebiscytów oraz konfliktów zbrojnych. Wpływały na to interesy mocarstw europejskich, aspiracje Polaków i sytuacja etniczna na spornych terenach.
Ustalenia po I Wojnie Światowej
Po zakończeniu I wojny światowej, Polska odzyskała niepodległość. Rozpoczęto proces ustalania granic państwa. Ważną rolę odegrała konferencja pokojowa w Paryżu w 1919 roku. To tam omawiano przyszłość Europy po wojnie i kształt nowo powstałych państw, w tym Polski.
Jednym z głównych założeń był zasada samostanowienia narodów. Oznaczało to, że granice powinny uwzględniać wolę mieszkańców danych obszarów. W praktyce okazało się to trudne, ze względu na mieszankę etniczną w wielu regionach. Często dochodziło do sporów i konfliktów.
Traktat Wersalski
Traktat Wersalski podpisany w 1919 roku z Niemcami, był kluczowym dokumentem. Ustalał zachodnią granicę Polski. Polska odzyskała tereny Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego, ale bez Gdańska, który stał się Wolnym Miastem Gdańsk. Decyzje co do niektórych obszarów, takich jak Warmia, Mazury i Śląsk, miały zapaść w drodze plebiscytów.
Plebiscyt, to głosowanie ludności danego terytorium, w którym mieszkańcy opowiadają się za przynależnością do konkretnego państwa. Plebiscyt miał zadecydować o przyszłości spornych regionów. Wyniki plebiscytów były różne, w zależności od składu etnicznego i agitacji prowadzonej przez obie strony.
Powstania Śląskie
Na Górnym Śląsku przeprowadzono plebiscyt w 1921 roku. Jego wynik okazał się niezadowalający dla Polaków. Doprowadziło to do wybuchu III Powstania Śląskiego. Powstanie miało na celu przyłączenie większej części Górnego Śląska do Polski. Ostatecznie, dzięki powstaniom, Polska otrzymała korzystniejszy podział regionu, w tym Katowice i większość terenów przemysłowych.
Granica Wschodnia
Ustalenie wschodniej granicy Polski było znacznie bardziej skomplikowane i krwawe. W tym regionie ścierały się interesy polskie, ukraińskie, białoruskie i rosyjskie (bolszewickie). Brakowało wyraźnych granic etnicznych. Dominowały spory historyczne i polityczne.
Wojna Polsko-Bolszewicka
W latach 1919-1921 trwała wojna polsko-bolszewicka. Był to konflikt o tereny na wschodzie. Początkowo Polska odnosiła sukcesy, zajmując m.in. Wilno i Kijów. Kontrofensywa bolszewicka doprowadziła do zagrożenia Warszawy w 1920 roku. Cud nad Wisłą, czyli zwycięstwo wojsk polskich, odwrócił losy wojny.
Traktat Ryski podpisany w 1921 roku zakończył wojnę. Ustalił wschodnią granicę Polski. Polska otrzymała Kresy Wschodnie, czyli tereny zachodniej Ukrainy i Białorusi. Granica ta nie uwzględniała w pełni aspiracji narodowych Ukraińców i Białorusinów, co stało się źródłem napięć w przyszłości.
Spór o Wilno
Wilno, historycznie ważne dla Polski, było przedmiotem sporu z Litwą. W 1920 roku generał Lucjan Żeligowski, na rozkaz Józefa Piłsudskiego, zajął Wilno i utworzył Litwę Środkową. W 1922 roku Litwa Środkowa została włączona do Polski. Litwa nie uznała tego faktu. Stosunki polsko-litewskie pozostawały napięte przez cały okres międzywojenny.
Inne Granice
Południowa granica Polski z Czechosłowacją również była sporna. Dotyczyła przede wszystkim Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spiszu. W 1920 roku, po konflikcie zbrojnym, przeprowadzono plebiscyt na Śląsku Cieszyńskim. Jego wynik był korzystny dla Czechosłowacji. Polska utraciła znaczną część regionu. Spór o Zaolzie (część Śląska Cieszyńskiego) pozostawał otwarty.
Granica z Rumunią była jedyną granicą II Rzeczypospolitej, która nie uległa zmianie od momentu ustalenia. Była to granica pokojowa i stabilna.
Podsumowując, kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej to proces złożony i pełen konfliktów. Decyzje zapadały na drodze dyplomacji, plebiscytów i walk zbrojnych. Ukształtowane granice nie zadowalały wszystkich. Stały się źródłem napięć i konfliktów w przyszłości. Były też jednak wyrazem odrodzenia państwa polskiego po latach niewoli.
