Witaj! Przygotujmy się razem do egzaminu z Kompetencji Organów Samorządu Terytorialnego w Polsce. To ważny temat, ale spokojnie, poradzimy sobie!
Podział Samorządu Terytorialnego
W Polsce mamy trójstopniowy podział samorządu terytorialnego. Pamiętaj o tym!
Są to: gminy, powiaty i województwa.
Każdy szczebel ma swoje organy i kompetencje.
Gmina
Gmina to podstawowa jednostka samorządu. To fundament!
Organami gminy są: rada gminy (organ stanowiący i kontrolny) oraz wójt (w gminach wiejskich), burmistrz (w miastach) lub prezydent miasta (w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców) - organ wykonawczy.
Kompetencje gminy są szerokie i obejmują m.in.:
- Gospodarkę przestrzenną: planowanie przestrzenne.
- Budownictwo: wydawanie pozwoleń na budowę.
- Ochronę środowiska: dbałość o czystość w gminie.
- Drogi gminne: utrzymanie i budowa dróg.
- Wodociągi i kanalizacja: zapewnienie dostępu do wody i odprowadzania ścieków.
- Edukację: prowadzenie szkół podstawowych i przedszkoli.
- Kulturę i sport: organizacja imprez kulturalnych i sportowych.
- Pomoc społeczną: udzielanie wsparcia osobom potrzebującym.
- Gospodarkę mieszkaniową: budowa i utrzymanie mieszkań komunalnych.
- Transport publiczny: organizacja komunikacji miejskiej i wiejskiej.
Powiat
Powiat jest jednostką wyższego szczebla niż gmina.
Organami powiatu są: rada powiatu (organ stanowiący i kontrolny) oraz zarząd powiatu (organ wykonawczy) z starostą na czele.
Kompetencje powiatu koncentrują się na:
- Edukacji: prowadzenie szkół ponadpodstawowych.
- Ochronie zdrowia: prowadzenie szpitali powiatowych.
- Pomocy społecznej: organizacja domów pomocy społecznej.
- Drogach powiatowych: utrzymanie i budowa dróg.
- Transport zbiorowy: organizacja transportu międzygminnego.
- Bezpieczeństwie publicznym: współpraca z policją i strażą pożarną.
- Ochronie środowiska: ochrona przyrody na terenie powiatu.
Województwo
Województwo to najwyższy szczebel samorządu terytorialnego.
Organami województwa są: sejmik województwa (organ stanowiący i kontrolny) oraz zarząd województwa (organ wykonawczy) z marszałkiem województwa na czele.
Kompetencje województwa obejmują:
- Strategię rozwoju województwa: planowanie strategiczne.
- Gospodarkę: wspieranie przedsiębiorczości.
- Edukację: nadzór nad szkołami.
- Ochronę zdrowia: prowadzenie szpitali specjalistycznych.
- Kulturę: wspieranie instytucji kultury.
- Transport: organizacja transportu regionalnego.
- Drogi wojewódzkie: utrzymanie i budowa dróg.
- Fundusze europejskie: zarządzanie środkami z UE.
- Ochronę środowiska: ochrona przyrody na szczeblu regionalnym.
Zasada Pomocniczości (Subsydiarności)
Ważna zasada to zasada pomocniczości (subsydiarności). Oznacza ona, że sprawy powinny być załatwiane na jak najniższym szczeblu, najbliżej obywateli. Dopiero, gdy dany szczebel nie jest w stanie sobie poradzić, sprawa przechodzi na szczebel wyższy.
To bardzo ważna idea!
Nadzór nad Samorządem Terytorialnym
Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi.
Nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewodowie. Nadzór ma na celu kontrolę legalności działania samorządu, czyli zgodności z prawem.
Nadzór nie może wkraczać w sferę celowości działania samorządu.
Akty Prawne Regulujące Działanie Samorządu
Najważniejsze akty prawne to:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej: określa ogólne zasady funkcjonowania samorządu.
- Ustawa o samorządzie gminnym.
- Ustawa o samorządzie powiatowym.
- Ustawa o samorządzie województwa.
- Inne ustawy regulujące poszczególne obszary działania samorządu.
Zadania Własne i Zadania Zlecone
Samorząd realizuje zadania własne (te, które wynikają z ustaw samorządowych) oraz zadania zlecone (przekazane przez administrację rządową). Za realizację zadań zleconych samorząd otrzymuje środki finansowe.
Zapamiętaj różnicę!
Finanse Samorządu Terytorialnego
Samorząd finansuje swoją działalność z:
- Podatków i opłat lokalnych (np. podatek od nieruchomości).
- Subwencji ogólnej z budżetu państwa.
- Dotacji celowych z budżetu państwa i funduszy europejskich.
- Dochodów z majątku samorządowego.
- Innych źródeł.
Współpraca Między Samorządami
Samorządy mogą współpracować ze sobą, tworząc związki międzygminne, stowarzyszenia, i inne formy współpracy, aby skuteczniej realizować swoje zadania.
To ważny aspekt!
Podsumowanie
Super! Przeszliśmy przez najważniejsze zagadnienia. Pamiętaj o:
- Trójstopniowym podziale samorządu (gmina, powiat, województwo).
- Organach każdego szczebla (rada, zarząd, wójt/burmistrz/prezydent, starosta, marszałek).
- Kompetencjach poszczególnych jednostek.
- Zasadzie pomocniczości.
- Nadzorze nad samorządem.
- Źródłach finansowania samorządu.
Powodzenia na egzaminie! Jesteś dobrze przygotowany/a!
