Zastanawiasz się, kim był pretor w starożytnym Rzymie? Postaram się to wyjaśnić w prosty i zrozumiały sposób. Przyjrzymy się jego roli, obowiązkach i ewolucji tego urzędu.
Początki Urzędu Pretora
Początki urzędu pretora sięgają roku 367 p.n.e. Wtedy to powołano pierwszego pretora, zwanego praetor urbanus. Jego głównym zadaniem było sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w Rzymie. Inaczej mówiąc, był sędzią zajmującym się sprawami między obywatelami rzymskimi. Zatem pełnił on bardzo ważną funkcję w państwie.
Powstanie tego urzędu było wynikiem kompromisu pomiędzy patrycjuszami i plebejuszami. Plebejusze domagali się większego wpływu na sprawy państwa, a utworzenie urzędu pretora, który mógł być obsadzany również przez plebejuszy, było krokiem w tym kierunku. To pokazuje, że polityka w Rzymie była pełna negocjacji i ustępstw.
Rozwój Urzędu i Nowe Obowiązki
Wraz z ekspansją Rzymu i wzrostem liczby sporów prawnych, jeden pretor okazał się niewystarczający. W roku 242 p.n.e. powołano drugiego pretora, zwanego praetor peregrinus. Jego zadaniem było rozstrzyganie sporów między obywatelami rzymskimi a cudzoziemcami, a także między samymi cudzoziemcami. To była odpowiedź na rosnące potrzeby imperium.
Z czasem liczba pretorów rosła wraz z podbojami i potrzebą zarządzania nowymi prowincjami. Pretorzy byli wysyłani do prowincji jako gubernatorzy, sprawując tam władzę administracyjną i sądowniczą. W okresie republiki liczba pretorów mogła dochodzić nawet do ośmiu, a za czasów Cezara nawet do szesnastu. Pokazuje to, jak ważny stał się ten urząd dla sprawnego funkcjonowania państwa.
Rola Pretora w Wymiarze Sprawiedliwości
Najważniejszą rolą pretora było sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Jednak jego zadania nie ograniczały się jedynie do sądzenia. Pretor miał również prawo do wydawania edyktów, czyli ogłoszeń zawierających zasady, którymi będzie się kierował w sprawowaniu swojego urzędu. Edykty pretorskie miały ogromny wpływ na rozwój rzymskiego prawa.
Edykty pretorskie były publikowane na początku kadencji pretora i obowiązywały przez cały rok. Wprowadzały one nowe zasady i procedury, często łagodząc surowe przepisy starego prawa. Dzięki temu prawo rzymskie stawało się bardziej elastyczne i dostosowane do zmieniających się potrzeb społeczeństwa. To była prawdziwa rewolucja w prawie.
Pretor nie prowadził sam całego procesu sądowego. Po zebraniu dowodów i wysłuchaniu stron, wyznaczał sędziego (iudex), który wydawał ostateczny wyrok. Rola pretora polegała więc na przygotowaniu sprawy do procesu i wyznaczeniu odpowiedniej osoby do jej rozstrzygnięcia. Był on koordynatorem procesu sądowego.
Pretor jako Gubernator Prowincji
Po zakończeniu swojej kadencji w Rzymie, pretor często obejmował urząd gubernatora prowincji. Sprawował tam władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą. Był odpowiedzialny za utrzymanie porządku, pobieranie podatków i obronę prowincji przed najazdami. To była bardzo odpowiedzialna funkcja.
Gubernatorstwo prowincji było często okazją do wzbogacenia się, co niestety prowadziło do korupcji i nadużyć. Niektórzy gubernatorzy wyzyskiwali mieszkańców prowincji, pobierali wysokie podatki i dopuszczali się innych przestępstw. Zdarzały się przypadki, że po powrocie do Rzymu byli oskarżani o korupcję i stawiani przed sądem. Dlatego bycie gubernatorem prowincji było bardzo ryzykowne.
Mimo ryzyka, funkcja gubernatora prowincji była bardzo pożądana przez ambitnych polityków. Dawała możliwość zdobycia sławy, bogactwa i doświadczenia w zarządzaniu. Była to ważna ścieżka kariery w rzymskiej polityce. Takie doświadczenie polityczne było nieocenione.
Znaczenie Urzędu Pretora dla Rzymskiego Prawa
Urząd pretora miał ogromny wpływ na rozwój rzymskiego prawa. Edykty pretorskie wprowadzały nowe zasady i procedury, które z czasem stawały się częścią prawa cywilnego. Dzięki temu prawo rzymskie stawało się bardziej elastyczne i dostosowane do zmieniających się potrzeb społeczeństwa. To była prawdziwa ewolucja prawa.
Działalność pretorów przyczyniła się do powstania tzw. prawa pretorskiego (ius honorarium), które uzupełniało i modyfikowało stare prawo cywilne (ius civile). Prawo pretorskie było bardziej sprawiedliwe i uwzględniało interesy różnych grup społecznych. To była odpowiedź na nierówności społeczne.
Wpływ edyktów pretorskich na rzymskie prawo był tak duży, że w II wieku n.e. cesarz Hadrian nakazał skodyfikowanie wszystkich edyktów w tzw. Edykt Wieczysty (Edictum Perpetuum). Oznaczało to, że treść edyktów została ustalona na stałe i nie mogła być zmieniana przez kolejnych pretorów. Mimo to, wpływ pretorów na rozwój rzymskiego prawa był niepodważalny.
