Hej! Przygotowujesz się do sprawdzianu z biologii z Karty Pracy Biologia Nowa Era 1 Liceum? Świetnie! Razem przejdziemy przez najważniejsze zagadnienia.
Komórka - Podstawowa Jednostka Życia
Zacznijmy od podstaw. Komórka to elementarna jednostka życia. Pamiętaj o tym!
Budowa Komórki
Każda komórka ma podobne elementy. Zwróć uwagę na:
- Błona komórkowa: Oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego. Kontroluje przepływ substancji.
- Cytoplazma: Wypełnia wnętrze komórki. Zawiera organella.
- Materiał genetyczny: DNA lub RNA, zawiera informacje genetyczne.
Komórki dzielimy na prokariotyczne i eukariotyczne.
Komórka Prokariotyczna
Charakterystyczna dla bakterii i archeonów. Nie posiada jądra komórkowego.
Jej materiał genetyczny (DNA) znajduje się w cytoplazmie, w obszarze zwanym nukleoidem.
Posiada również rybosomy (odpowiedzialne za syntezę białek) i błonę komórkową.
Komórka Eukariotyczna
Występuje u protistów, grzybów, roślin i zwierząt. Posiada jądro komórkowe, w którym znajduje się DNA.
Zawiera liczne organella, takie jak mitochondria, retikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego i lizosomy.
U roślin dodatkowo wystepują chloroplasty i ściana komórkowa.
Organella Komórkowe
Organella pełnią specyficzne funkcje w komórce. Ważne są:
- Mitochondria: Odpowiadają za oddychyanie komórkowe i produkcję ATP (energii).
- Chloroplasty: Zachodzi w nich fotosynteza u roślin.
- Retikulum endoplazmatyczne (ER): Bierze udział w syntezie białek i lipidów. Występuje ER szorstkie (z rybosomami) i gładkie.
- Aparat Golgiego: Modyfikuje i pakuje białka.
- Lizosomy: Zawierają enzymy trawiące. Odpowiadają za trawienie wewnątrzkomórkowe.
- Rybosomy: Odpowiadają za syntezę białek.
Chemiczne Podstawy Życia
Życie opiera się na związkach chemicznych.
Woda
Niezbędna do życia. Stanowi środowisko reakcji chemicznych. Ma wysokie ciepło właściwe i kohezję.
Związki Nieorganiczne
Sole mineralne, gazy (tlen, dwutlenek węgla).
Związki Organiczne
Węglowodany, lipidy, białka i kwasy nukleinowe.
Węglowodany
Źródło energii. Dzielimy je na cukry proste (np. glukoza, fruktoza), dwucukry (np. sacharoza, laktoza) i wielocukry (np. skrobia, celuloza).
Lipidy
Magazyn energii. Izolują termicznie. Budują błony komórkowe. Dzielimy je na tłuszcze właściwe, fosfolipidy i steroidy.
Białka
Pełnią różnorodne funkcje: enzymatyczne, transportowe, budulcowe, odpornościowe. Zbudowane z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi.
Pamiętaj o strukturze białek: pierwszorzędowa, drugorzędowa, trzeciorzędowa i czwartorzędowa.
Kwasy Nukleinowe
Nośniki informacji genetycznej. DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) i RNA (kwas rybonukleinowy).
Metabolizm - Przemiana Materii i Energii
Metabolizm to ogół reakcji chemicznych zachodzących w organizmie.
Anabolizm
Reakcje syntezy, zużywają energię. Na przykład fotosynteza i synteza białek.
Katabolizm
Reakcje rozkładu, uwalniają energię. Na przykład oddychanie komórkowe.
Enzymy
Enzymy to białka, które pełnią rolę katalizatorów reakcji biologicznych. Obniżają energię aktywacji.
Pamiętaj o specyficzności enzymów i wpływie temperatury oraz pH na ich działanie.
Oddychanie Komórkowe
Proces utleniania związków organicznych, prowadzący do uzyskania energii (ATP).
Oddychanie Tlenowe
Wymaga obecności tlenu. Zachodzi w mitochondriach. Etapy: glikoliza, cykl Krebsa i łańcuch oddechowy.
Oddychanie Beztlenowe (Fermentacja)
Zachodzi bez udziału tlenu. Mniej efektywne niż oddychanie tlenowe. Przykłady: fermentacja mlekowa i fermentacja alkoholowa.
Fotosynteza
Proces syntezy związków organicznych z dwutlenku węgla i wody przy udziale energii świetlnej.
Fazy Fotosyntezy
Faza jasna (zależna od światła): zachodzi w tylakoidach chloroplastów. Energia świetlna przekształcana jest w energię chemiczną (ATP i NADPH).
Faza ciemna (niezależna od światła, cykl Calvina): zachodzi w stromie chloroplastów. Dwutlenek węgla jest wiązany i przekształcany w glukozę.
Zapamiętaj!
Aby dobrze zdać sprawdzian, powtórz:
- Budowę i funkcje organelli komórkowych.
- Podział komórek na prokariotyczne i eukariotyczne.
- Znaczenie wody i związków organicznych.
- Procesy metaboliczne: anabolizm i katabolizm.
- Oddychanie komórkowe (tlenowe i beztlenowe) i fotosynteza.
Powodzenia na sprawdzianie! Wierz w siebie!
