Tryb rozkazujący, czyli Imperativ, służy do wyrażania rozkazów, próśb, poleceń, instrukcji lub zachęt. W języku niemieckim, jak i w polskim, jest to ważny element gramatyki, pozwalający na formułowanie bezpośrednich komunikatów.
Tworzenie form Imperativu jest stosunkowo proste, choć wymaga uwzględnienia kilku zasad. Najważniejsze jest to, do kogo się zwracamy: do osoby na "ty" (du), do grupy osób na "wy" (ihr), do osoby na "Pan/Pani/Państwo" (Sie) oraz rzadziej, do "my" (wir). Każda z tych form ma swoją specyfikę.
Forma dla du (ty)
Zacznijmy od formy dla du. Zazwyczaj tworzy się ją, usuwając końcówkę -st z formy 2. osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego (Präsens). Dodatkowo, często pomija się zaimek osobowy du. Na przykład, dla czasownika machen (robić), forma 2. osoby liczby pojedynczej to du machst. Usuwamy -st i pomijamy du, otrzymując mach! (rób!).
Inne przykłady: sagen (mówić) -> du sagst -> sag! (mów!); fragen (pytać) -> du fragst -> frag! (pytaj!). Pamiętaj, że w mowie potocznej często pomija się końcówkę -e w trybie rozkazującym, chociaż gramatycznie poprawne jest użycie sage! lub frage! Szczególnie przy krótszych słowach. Forma bez końcówki -e jest częściej stosowana.
Jednak, jeśli temat czasownika kończy się na -d, -t, -m lub -n, dodajemy końcówkę -e. Na przykład, arbeiten (pracować) -> du arbeitest -> arbeite! (pracuj!); warten (czekać) -> du wartest -> warte! (czekaj!); öffnen (otwierać) -> du öffnest -> öffne! (otwórz!). To ułatwia wymowę.
Wyjątki stanowią czasowniki z przegłosem (Umlaut) w 2. i 3. osobie liczby pojedynczej. W takim przypadku, przegłos znika w trybie rozkazującym. Na przykład, essen (jeść) -> du isst -> iss! (jedz!). Laufen (biegać) -> du läufst -> lauf! (biegnij!). Geben (dawać) -> du gibst -> gib! (daj!).
Czasowniki posiłkowe (Hilfsverben) sein (być) i haben (mieć) mają nieregularne formy trybu rozkazującego dla du: sei! (bądź!) i hab! (miej!). Są to wyjątki, które trzeba zapamiętać.
Forma dla ihr (wy)
Forma dla ihr jest najprostsza. Po prostu używamy formy 2. osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego (Präsens) i pomijamy zaimek osobowy ihr. Na przykład, machen (robić) -> ihr macht -> macht! (róbcie!). Sagen (mówić) -> ihr sagt -> sagt! (mówcie!). Arbeiten (pracować) -> ihr arbeitet -> arbeitet! (pracujcie!). Jest to bardzo regularna forma.
Forma dla Sie (Pan/Pani/Państwo)
Forma grzecznościowa dla Sie jest również bardzo prosta. Używamy formy 3. osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego (Präsens), dodajemy zaimek osobowy Sie i zamieniamy miejscami czasownik i zaimek. Na przykład, machen (robić) -> Sie machen -> machen Sie! (niech Pan/Pani/Państwo robią!). Sagen (mówić) -> Sie sagen -> sagen Sie! (niech Pan/Pani/Państwo mówią!). Zawsze pamiętaj o użyciu zaimka Sie i zachowaniu szyku przestawnego.
Forma dla wir (my)
Forma dla wir wyraża zachętę do wspólnego działania. Używamy formy 1. osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego (Präsens), dodajemy zaimek osobowy wir i zamieniamy miejscami czasownik i zaimek. Na przykład, gehen (iść) -> wir gehen -> gehen wir! (chodźmy!). Machen (robić) -> wir machen -> machen wir! (zróbmy!). Podobnie jak w formie grzecznościowej, pamiętaj o szyku przestawnym.
Przykłady użycia
Spójrzmy na kilka przykładów użycia Imperativu w różnych sytuacjach:
- Du: „Mach die Tür zu!“ (Zamknij drzwi!)
- Ihr: „Macht eure Hausaufgaben!“ (Zróbcie zadania domowe!)
- Sie: „Setzen Sie sich!“ (Proszę usiąść!)
- Wir: „Gehen wir ins Kino!“ (Chodźmy do kina!)
Zauważ, że w języku niemieckim ton głosu oraz kontekst sytuacji często wskazują na to, czy komunikat jest rozkazem, prośbą czy zachętą. Dodanie słowa "bitte" (proszę) łagodzi ton rozkazu i przekształca go w prośbę: „Mach bitte die Tür zu!“ (Proszę, zamknij drzwi!).
Imperativ jest bardzo przydatny w codziennej komunikacji. Używamy go, aby dawać instrukcje, prosić o pomoc, wydawać polecenia i proponować wspólne działania. Opanowanie zasad tworzenia i stosowania trybu rozkazującego znacznie ułatwi Ci porozumiewanie się w języku niemieckim.
Ćwiczenie czyni mistrza. Spróbuj samodzielnie tworzyć formy Imperativu dla różnych czasowników i używać ich w zdaniach. Im więcej będziesz ćwiczyć, tym łatwiej będzie Ci posługiwać się tym trybem w praktyce. Pamiętaj o wyjątkach i nieregularnych formach. Viel Erfolg!
