W Polsce żyje wiele gatunków gadów, ale tylko jeden z nich jest jadowity. Jest nim żmija zygzakowata (Vipera berus). Jest to gatunek szeroko rozpowszechniony w Europie i Azji, także na terenie naszego kraju. Warto znać jej wygląd i zachowanie, aby uniknąć niebezpiecznych spotkań.
Żmija zygzakowata jest niewielkim wężem, osiągającym zwykle długość od 50 do 75 cm. Wyjątkowo rzadko osobniki dorastają do 90 cm. Charakterystyczną cechą jest zygzak biegnący wzdłuż grzbietu, stąd też jej nazwa. Zygzak ten może mieć różne kolory – czarny, brązowy lub szary. Występują również osobniki melanistyczne, czyli całkowicie czarne. Kolor żmii zależy od środowiska, w którym żyje.
Głowa żmii jest wyraźnie oddzielona od reszty ciała i ma trójkątny kształt. Źrenice oczu są pionowe, co odróżnia ją od niejadowitych węży w Polsce, które mają okrągłe źrenice. Ubarwienie ciała żmii zygzakowatej jest zmienne i zależy od miejsca występowania, oraz indywidualnych cech danego osobnika. Brzuch jest zwykle jaśniejszy niż grzbiet.
Jad żmii zygzakowatej jest mieszaniną toksyn, które działają na układ nerwowy, krwionośny i powodują uszkodzenie tkanek. Ukąszenie żmii jest bolesne i może wywołać różne objawy. Do najczęstszych należą: obrzęk, zaczerwienienie w miejscu ukąszenia, ból, zawroty głowy, nudności i wymioty. W rzadkich przypadkach ukąszenie może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia krwi, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
Żmija zygzakowata jest gatunkiem chronionym w Polsce. Oznacza to, że zabijanie, chwytanie, przetrzymywanie, niszczenie siedlisk oraz handel tymi zwierzętami są zabronione. Ochrona gatunkowa ma na celu zachowanie bioróżnorodności i zapobieganie wyginięciu gatunku.
Żmija zygzakowata preferuje środowiska wilgotne, takie jak lasy, torfowiska, łąki i obrzeża rzek. Można ją spotkać również w górach, gdzie występuje do wysokości 2000 m n.p.m. Żmija prowadzi dzienny tryb życia, ale w upalne dni może być aktywna również nocą.
Żmija żywi się głównie małymi gryzoniami, żabami, jaszczurkami i ptakami. Poluje, wykorzystując swój jad, który paraliżuje ofiarę. Ofiarę połyka w całości. Młode żmije żywią się owadami i dżdżownicami. Żmije odgrywają ważną rolę w ekosystemie, regulując populację gryzoni.
Żmija zygzakowata rozmnaża się raz na dwa lub trzy lata. Jest gatunkiem jajożyworodnym. Oznacza to, że samica nie składa jaj, lecz rodzi młode, w pełni rozwinięte węże. Ciąża trwa około 3-4 miesiące. Samica rodzi zwykle od 5 do 20 młodych żmij. Młode żmije są od razu jadowite i samodzielne. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3-4 lat.
Mimo, że żmija zygzakowata jest jadowita, ukąszenia zdarzają się stosunkowo rzadko. Węże te są z natury płochliwe i unikają kontaktu z ludźmi. Ukąszenie następuje zazwyczaj wtedy, gdy żmija poczuje się zagrożona, na przykład, gdy zostanie przypadkowo nadepnięta lub dotknięta. Dlatego najważniejsze jest zachowanie ostrożności podczas przebywania na terenach, gdzie występuje żmija.
Jak unikać spotkania z żmiją zygzakowatą? Przede wszystkim, należy nosić odpowiednie obuwie i ubranie podczas wędrówek po lesie. Warto zakładać wysokie buty, które ochronią kostki przed ukąszeniem. Należy unikać chodzenia po wysokiej trawie i gęstych zaroślach. Trzeba zachować ostrożność, zwłaszcza w miejscach, gdzie żmije mogą się wygrzewać na słońcu, takich jak kamienie, pnie drzew i ścieżki.
Co zrobić w przypadku ukąszenia przez żmiję? Przede wszystkim, należy zachować spokój. Panika może przyspieszyć krążenie krwi, co spowoduje szybsze rozprzestrzenianie się jadu w organizmie. Należy unieruchomić ukąszoną kończynę i zdjąć z niej wszelką biżuterię. Nie wolno wysysać jadu ani nacinać rany. Należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem lub wezwać pomoc medyczną.
Antytoksyna, czyli surowica przeciw jadowi żmii zygzakowatej, jest dostępna w Polsce. Podanie antytoksyny jest najskuteczniejszą metodą leczenia ukąszenia. Należy pamiętać, że nie zawsze jest ona konieczna, ponieważ nie każde ukąszenie żmii wiąże się z wprowadzeniem jadu. Decyzję o podaniu antytoksyny podejmuje lekarz na podstawie oceny stanu pacjenta.
W Polsce, oprócz żmii zygzakowatej, żyją również inne gatunki węży, ale są one niejadowite. Należą do nich między innymi: zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix), gniewosz plamisty (Coronella austriaca) i wąż Eskulapa (Zamenis longissimus). Wszystkie węże w Polsce są objęte ochroną gatunkową.
Rozróżnianie węży jadowitych od niejadowitych jest ważne dla naszego bezpieczeństwa. Zaskroniec zwyczajny ma charakterystyczne żółte lub białe plamy za głową. Gniewosz plamisty jest wężem dusicielem i nie posiada zygzaka na grzbiecie. Wąż Eskulapa jest jednym z najdłuższych węży w Polsce i ma jednolite, oliwkowobrązowe ubarwienie. Znajomość cech charakterystycznych poszczególnych gatunków węży pozwala na ich rozpoznawanie i unikanie niepotrzebnych interwencji.
Pamiętajmy, że żmija zygzakowata jest ważnym elementem ekosystemu. Jej obecność świadczy o bogactwie przyrodniczym danego obszaru. Szanujmy te zwierzęta i starajmy się unikać konfliktów z nimi. Wiedza o żmijach i odpowiednie zachowanie w ich obecności pozwalają na bezpieczne współistnienie ludzi i tych fascynujących gadów.
