Witaj! Przygotowujesz się do egzaminu z Jednostek Samorządu Terytorialnego (JST) w Polsce? Świetnie! Jestem tu, aby Ci pomóc. Razem przejdziemy przez najważniejsze zagadnienia. Spokojnie, to nie jest takie trudne, jak się wydaje!
Podział Terytorialny Polski
Polska jest podzielona na jednostki terytorialne. Ten podział jest trójstopniowy. Oznacza to, że mamy trzy poziomy samorządu.
Poziomy Samorządu
Pierwszy poziom to gmina. Gmina to podstawowa jednostka. Drugi poziom to powiat. Powiat skupia kilka gmin. Trzeci poziom to województwo. Województwo obejmuje kilka powiatów.
Pamiętaj o tej hierarchii: Gmina -> Powiat -> Województwo.
Gmina
Gmina to fundament samorządu. To najbliższa mieszkańcom jednostka. Realizuje zadania publiczne o znaczeniu lokalnym.
Rodzaje Gmin
Mamy różne rodzaje gmin. Najczęściej spotykane to gminy miejskie, gminy wiejskie i gminy miejsko-wiejskie. Różnią się charakterem zabudowy i funkcjami.
Organy Gminy
Gmina ma dwa główne organy. Jest to rada gminy (organ stanowiący i kontrolny). Oraz wójt (w gminie wiejskiej), burmistrz (w gminie miejsko-wiejskiej lub miejskiej) albo prezydent miasta (w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców) – organ wykonawczy.
Rada gminy uchwala uchwały. Wójt/burmistrz/prezydent miasta realizuje te uchwały i zarządza gminą.
Powiat
Powiat to jednostka wyższego rzędu. Powstała, aby realizować zadania, które przekraczają możliwości gmin. Współpracuje z gminami.
Rodzaje Powiatów
Mamy powiaty ziemskie i miasta na prawach powiatu. Miasta na prawach powiatu łączą funkcje gminy i powiatu.
Organy Powiatu
Powiat również ma dwa główne organy. Rada powiatu (organ stanowiący i kontrolny). Oraz zarząd powiatu (organ wykonawczy), na czele którego stoi starosta.
Rada powiatu wybiera zarząd powiatu. Zarząd powiatu realizuje uchwały rady i zarządza powiatem.
Województwo
Województwo to najwyższy poziom samorządu. Odpowiada za strategię rozwoju regionu. Koordynuje działania powiatów i gmin.
Organy Województwa
Województwo ma dwa główne organy samorządowe. Sejmik województwa (organ stanowiący i kontrolny). Oraz zarząd województwa (organ wykonawczy), na czele którego stoi marszałek województwa.
Sejmik województwa wybiera zarząd województwa. Zarząd województwa realizuje uchwały sejmiku i zarządza województwem. Oprócz organów samorządowych, w województwie działa również wojewoda, który jest przedstawicielem rządu centralnego.
Zadania JST
Zadania JST są bardzo szerokie. Obejmują sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym i regionalnym. Dotyczą one m.in. edukacji, kultury, zdrowia, transportu, ochrony środowiska, gospodarki przestrzennej i bezpieczeństwa publicznego.
Każda JST ma swoje zadania własne i zadania zlecone. Zadania własne są realizowane samodzielnie. Zadania zlecone są wykonywane na podstawie ustawy i finansowane przez państwo.
Pamiętaj o tym, że JST mają autonomię. Oznacza to, że samodzielnie decydują o sposobie realizacji swoich zadań. Muszą jednak działać zgodnie z prawem.
Finanse JST
Finanse JST pochodzą z różnych źródeł. Najważniejsze to podatki lokalne (np. podatek od nieruchomości), subwencje ogólne z budżetu państwa, dotacje celowe i dochody własne (np. z majątku JST).
JST mają prawo do samodzielnego zarządzania swoimi finansami. Muszą jednak przestrzegać zasad gospodarki finansowej.
Nadzór nad JST
Nadzór nad JST sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewoda. Nadzór ma na celu zapewnienie zgodności działania JST z prawem. Nie może on naruszać samodzielności JST.
W przypadku stwierdzenia naruszenia prawa, organ nadzoru może wezwać JST do usunięcia naruszenia. W skrajnych przypadkach może nawet zawiesić organy JST i powołać zarząd komisaryczny.
Referendum Lokalne
Referendum lokalne to forma demokracji bezpośredniej. Mieszkańcy mogą wyrażać swoją opinię w ważnych sprawach dotyczących JST. Wynik referendum jest wiążący, jeśli weźmie w nim udział odpowiednia liczba osób.
Referendum lokalne może dotyczyć np. odwołania organów JST, zmiany granic JST lub innych istotnych spraw.
Podsumowanie
Brawo! Dotarliśmy do końca. Pamiętaj o najważniejszych kwestiach:
- Trójstopniowy podział terytorialny: Gmina, Powiat, Województwo.
- Organy JST: Rada/Sejmik (stanowiący), Wójt/Burmistrz/Prezydent/Zarząd (wykonawczy).
- Zadania JST: Własne i zlecone, realizowane na szczeblu lokalnym i regionalnym.
- Finanse JST: Podatki lokalne, subwencje, dotacje.
- Nadzór nad JST: Zgodność z prawem.
- Referendum lokalne: Wyrażanie opinii przez mieszkańców.
Powodzenia na egzaminie! Pamiętaj, że system samorządu terytorialnego w Polsce to ważny element naszego państwa. Zrozumienie jego zasad jest kluczowe do zrozumienia funkcjonowania całego kraju. Dasz radę!
Jeśli masz jeszcze pytania, śmiało pytaj! Jestem tu, żeby pomóc.
