Literatura od wieków próbuje odpowiedzieć na fundamentalne pytanie: Jaki jest sens życia? Nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi. Różne epoki, gatunki i autorzy przedstawiają własne perspektywy.
Na początku, warto zdefiniować, czym w ogóle jest "sens życia". To subiektywne odczucie celu, wartości i znaczenia własnej egzystencji. To coś, co nadaje naszej codzienności kierunek i motywację.
Starożytność: Harmonia i Cnota
W starożytności dominowało przekonanie o konieczności życia w harmonii z kosmosem. Stoicyzm, np. u Seneki, akcentował życie zgodne z naturą i rozumem. Kluczowa była cnota, czyli doskonalenie moralne.
Epikur z kolei proponował poszukiwanie przyjemności, ale rozumianej jako brak cierpienia (ataraksja) i niepokoju (aponia). To nie hedonistyczna rozkosz, lecz spokój ducha.
Iliada i Odyseja Homera ukazują sens życia w zdobywaniu sławy i honoru. Bohaterstwo i pamięć o czynach zapewniają nieśmiertelność.
Średniowiecze: Bóg i Zbawienie
W średniowieczu sens życia był ściśle związany z religią chrześcijańską. Celem nadrzędnym było zbawienie duszy i życie wieczne w Królestwie Bożym. Memento mori – pamiętaj o śmierci – przypominało o przemijalności doczesnego życia.
Boska Komedia Dantego Alighieri to alegoryczna podróż przez Piekło, Czyściec i Raj. Ukazuje drogę do zbawienia poprzez pokutę i wiarę.
W literaturze hagiograficznej, np. w Żywotach Świętych, sens życia odnajdywano w naśladowaniu Chrystusa i poświęceniu dla wiary.
Renesans: Człowiek i Rozwój
Renesans przynosi odrodzenie zainteresowania człowiekiem. Humanizm kładzie nacisk na rozwój indywidualny, wiedzę i twórczość. "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" - to motto epoki.
William Shakespeare w swoich dramatach analizuje ludzką naturę. Hamlet zadaje pytania o sens istnienia, moralność i sprawiedliwość. Słynne "Być albo nie być, oto jest pytanie" wyraża rozterki egzystencjalne.
Miguel de Cervantes w Don Kichocie prezentuje idealistyczne dążenie do szlachetnych celów, nawet jeśli wydają się one nierealne. Walka o ideały nadaje życiu sens.
Oświecenie: Rozum i Postęp
Oświecenie stawia na rozum i naukę. Sens życia upatrywano w dążeniu do wiedzy, postępu i poprawy warunków życia społecznego. Wiara w potęgę ludzkiego rozumu miała przynieść szczęście i dobrobyt.
W Kandydzie Voltaire'a krytykowane są naiwne optymistyczne filozofie. Sens życia odnajdujemy w pracy i dążeniu do poprawy własnego otoczenia ("trzeba uprawiać swój ogródek").
Romantyzm: Uczucie i Wolność
Romantyzm to bunt przeciwko racjonalizmowi. Uczucie, intuicja i wolność stają się najważniejsze. Sens życia upatrywany jest w doświadczaniu silnych emocji, wyrażaniu siebie i walce o ideały.
Johann Wolfgang von Goethe w Cierpieniach młodego Wertera ukazuje destrukcyjną siłę nieszczęśliwej miłości. Jednocześnie podkreśla znaczenie autentyczności i wrażliwości.
Adam Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie prezentuje poświęcenie dla ojczyzny jako najwyższy cel życia. Walka o wolność narodu nadaje sens nawet działaniom moralnie wątpliwym.
Pozytywizm: Praca i Użyteczność
Pozytywizm kładzie nacisk na pracę organiczną i solidaryzm społeczny. Sens życia upatrywano w działaniach na rzecz rozwoju społecznego i gospodarczego. Praca dla dobra ogółu miała przynosić satysfakcję i poczucie spełnienia.
Bolesław Prus w Lalce ukazuje różne postawy wobec życia. Stanisław Wokulski poszukuje sensu w nauce, miłości i działalności społecznej, ale ostatecznie doznaje rozczarowania.
Modernizm i Współczesność: Absurd i Poszukiwanie
Modernizm i literatura współczesna często kwestionują istnienie obiektywnego sensu życia. Dominują motywy absurdu, alienacji i poczucia bezsensu.
Franz Kafka w swoich powieściach, np. w Procesie, ukazuje człowieka zagubionego w biurokratycznym świecie, bezradnego wobec niezrozumiałych sił.
Albert Camus w Micie Syzyfa analizuje absurdalność ludzkiej egzystencji. Proponuje bunt i świadome przyjmowanie na siebie losu, mimo jego bezsensowności.
W literaturze współczesnej, sens życia jest często indywidualną konstrukcją. Każdy człowiek musi sam go odnaleźć, tworząc własne wartości i cele. Literatura ukazuje różnorodność dróg i możliwości.
Podsumowując, literatura nie daje jednej, prostej odpowiedzi na pytanie o sens życia. Oferuje bogactwo perspektyw i doświadczeń, które mogą pomóc nam w refleksji nad własnym życiem i poszukiwaniu własnego sensu.
