Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego masz oczy po mamie, a uśmiech po tacie? Odpowiedzi na te pytania, kryją się w pracy Gregora Mendla.
Żył on w XIX wieku. Był mnichem i naukowcem. Uważnie obserwował świat przyrody.
Mendel prowadził badania nad dziedziczeniem cech. Szczególnie upodobał sobie... groszek zielony!
Dlaczego groszek?
Groszek był idealny. Miał wiele zalet. Łatwo się go uprawiało. Szybko rósł. Miał wyraźne cechy.
Pomyśl o kolorze kwiatów. Mogły być fioletowe lub białe. Nasiona mogły być gładkie albo pomarszczone. Strąki – zielone albo żółte.
Mendel mógł łatwo kontrolować, które rośliny się krzyżują. To dało mu pewność w eksperymentach.
Wyobraź sobie. Masz dwa pola. Na jednym sadzisz tylko groszek o fioletowych kwiatach. Na drugim tylko o białych. Możesz kontrolować, które pyłki przenosisz z kwiatka na kwiatek.
Eksperymenty Mendla krok po kroku
Mendel zaczął od roślin "czystych rasowo". Co to znaczy?
To rośliny, które zawsze dawały to samo potomstwo. Na przykład, groszek o fioletowych kwiatach zawsze dawał groszek o fioletowych kwiatach. Pokolenie za pokoleniem.
Mendel skrzyżował rośliny o różnych cechach. Na przykład, groszek o fioletowych kwiatach z groszkiem o białych kwiatach.
Obserwował uważnie, co się dzieje z potomstwem. Zapisywał wyniki. Analizował dane.
Pokolenie rodzicielskie (P)
To pierwsze pokolenie, które skrzyżował Mendel. Rośliny "czyste rasowo".
Pokolenie F1
To pierwsze pokolenie potomne. Wynik skrzyżowania pokolenia rodzicielskiego.
Zaskoczenie! Wszystkie rośliny w pokoleniu F1 miały fioletowe kwiaty! Gdzie podziały się białe?
Pokolenie F2
Mendel poszedł o krok dalej. Skrzyżował rośliny z pokolenia F1 ze sobą.
I tutaj stało się coś niesamowitego. W pokoleniu F2 znowu pojawiły się rośliny o białych kwiatach! Ale było ich mniej niż tych o fioletowych. W proporcji około 3:1.
Wnioski Mendla
Mendel doszedł do kilku ważnych wniosków. Dziś znamy je jako prawa Mendla.
Prawo segregacji (czystości gamet)
Każda cecha jest determinowana przez dwa czynniki (dziś wiemy, że to geny). Jeden pochodzi od ojca, a drugi od matki.
Te czynniki rozdzielają się podczas powstawania gamet (komórek rozrodczych). Każda gameta dostaje tylko jeden czynnik danej cechy.
Wyobraź sobie, że masz pudełko z dwoma kulkami. Jedna czerwona, druga niebieska. Przekazujesz komuś tylko jedną kulkę. Albo czerwoną, albo niebieską. Nie obie na raz.
Prawo niezależnej segregacji
Czynniki różnych cech dziedziczą się niezależnie od siebie. Kolor kwiatów nie wpływa na kształt nasion. Kształt strąka nie wpływa na wysokość rośliny.
Oczywiście, to prawo ma swoje wyjątki. Dzieje się tak, gdy geny znajdują się blisko siebie na tym samym chromosomie.
Wyobraź sobie, że masz dwie monety. Jedna to "orzeł" i "reszka". Druga to "góra" i "dół". Rzucasz obiema jednocześnie. Wynik jednej monety nie wpływa na wynik drugiej.
Dominacja i recesywność
Mendel zauważył, że niektóre cechy "wygrywają" z innymi. Nazwał je dominującymi. Inne cechy "ukrywają się". Nazwał je recesywnymi.
W naszym przykładzie z groszkiem, kolor fioletowy jest dominujący. Kolor biały jest recesywny.
Dlatego w pokoleniu F1, mimo że rośliny miały "w sobie" czynnik koloru białego, widoczne były tylko fioletowe kwiaty.
Wyobraź sobie, że masz farbę. Czerwoną i białą. Jeśli zmieszasz dużo czerwonej z małą ilością białej, to kolor będzie nadal czerwony. Czerwony "dominuje" nad białym.
Znaczenie pracy Mendla
Praca Mendla była przełomowa. Dała podstawy genetyki. Zmieniła sposób, w jaki rozumiemy dziedziczenie.
Dzięki Mendelowi wiemy, że cechy są przekazywane z pokolenia na pokolenie za pomocą genów. To pozwoliło nam zrozumieć wiele chorób dziedzicznych.
Praca Mendla była niedoceniana za jego życia. Została odkryta na nowo dopiero na początku XX wieku. Ale to on zapoczątkował erę genetyki. Zrobił to obserwując... groszek!
Pamiętaj więc, że nawet proste obserwacje mogą prowadzić do wielkich odkryć.
