Granice II Rzeczypospolitej z 1 września 1939 roku to temat niezwykle istotny w historii Polski. Mówią one o obszarze państwa polskiego w momencie wybuchu II Wojny Światowej. Zrozumienie tych granic pozwala lepiej pojąć sytuację polityczną i militarną Polski w tamtym czasie.
Definicja granic państwa to nic innego jak umowna linia, która oddziela terytorium jednego państwa od terytorium innego. Granice te są ustanawiane na mocy traktatów międzynarodowych, decyzji politycznych lub w wyniku działań wojennych. W przypadku II Rzeczypospolitej, granice ustalały zarówno traktaty po I Wojnie Światowej, jak i późniejsze zmiany terytorialne.
Granice Zachodnie
Granica zachodnia II Rzeczypospolitej przebiegała wzdłuż Niemiec. Ustalona została po I Wojnie Światowej, głównie na mocy traktatu wersalskiego w 1919 roku. Polska odzyskała wtedy część ziem zaboru pruskiego, w tym Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Należy jednak pamiętać, że niektóre tereny, takie jak Śląsk, były przedmiotem sporów i plebiscytów.
Ważnym elementem granicy zachodniej był tzw. Korytarz Gdański. Był to pas ziemi łączący Polskę z dostępem do Morza Bałtyckiego. Oddzielał on Prusy Wschodnie od reszty Niemiec. Gdańsk, choć leżący na tym terenie, był Wolnym Miastem, co powodowało napięcia między Polską a Niemcami. Niemcy dążyły do rewizji tych granic i odzyskania utraconych terenów.
Granice Północne
Granica północna II Rzeczypospolitej to linia brzegowa Morza Bałtyckiego. Długość polskiego wybrzeża była stosunkowo niewielka. Skupiała się głównie wokół portów w Gdyni i Gdańsku. Gdynia została zbudowana w latach 20. XX wieku jako nowoczesny port, który miał uniezależnić Polskę od Gdańska, w którym silne wpływy miały Niemcy.
Odcinek granicy północnej z Prusami Wschodnimi (Niemcami) był stosunkowo krótki. Przebiegał na wschód od Korytarza Gdańskiego. Ten fragment granicy także był punktem zapalnym. Niemcy dążyły do połączenia Prus Wschodnich z resztą kraju poprzez aneksję Korytarza Gdańskiego.
Granice Wschodnie
Granica wschodnia II Rzeczypospolitej była najbardziej skomplikowana i sporna. Ukształtowała się po wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919-1921. Traktat ryski, zawarty w 1921 roku, ustalił przebieg granicy polsko-sowieckiej. Granica ta biegła daleko na wschód od tzw. linii Curzona, która była proponowana przez państwa Ententy jako etnicznie sprawiedliwa.
Na wschodzie Polska graniczyła z Związkiem Radzieckim (Ukraińska SRR i Białoruska SRR). Zamieszkiwało tam wielu Polaków, Ukraińców, Białorusinów i Żydów. Sytuacja narodowościowa na tych terenach była bardzo złożona. Polityka polska wobec mniejszości narodowych była często przyczyną konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych.
Na południowym wschodzie Polska graniczyła z Rumunią. Granica ta miała charakter stabilny. Była wykorzystywana jako droga ucieczki dla polskich władz i żołnierzy po agresji Niemiec i ZSRR we wrześniu 1939 roku. Rumunia była państwem neutralnym, co dawało możliwość ewakuacji.
Granice Południowe
Granica południowa II Rzeczypospolitej przebiegała wzdłuż Czechosłowacji (do 1939 roku) i Węgier (po aneksji Zakarpacia przez Węgry w marcu 1939 roku). Z Czechosłowacją Polska miała napięte stosunki, szczególnie po aneksji Zaolzia w 1938 roku. Zaolzie to obszar sporny, zamieszkały przez Polaków.
Aneksja Zaolzia, wykorzystując słabość Czechosłowacji po układzie monachijskim, pogorszyła relacje między Polską a Czechosłowacją. Węgry natomiast, po zajęciu Rusi Zakarpackiej, stały się południowym sąsiadem Polski. Z Węgrami Polska miała tradycyjnie dobre stosunki.
Podsumowując, granice II Rzeczypospolitej z 1 września 1939 roku były wynikiem złożonego procesu historycznego. Były one przedmiotem sporów i napięć z sąsiednimi państwami. Agresja Niemiec i ZSRR we wrześniu 1939 roku doprowadziła do upadku II Rzeczypospolitej i zmian terytorialnych.
