Geografia w 1 klasie liceum, a w szczególności materiał z podręcznika "Geografia Nowa Era", to wprowadzenie do fascynującego świata. Zaczynamy od podstaw, które pozwolą nam zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość. Skupimy się na Ziemi jako planecie, jej ruchach oraz konsekwencjach tych ruchów. Poznamy również pojęcia takie jak kartografia i GIS.
Ziemia we Wszechświecie
Ziemia jest planetą w Układzie Słonecznym. Układ Słoneczny to z kolei część Galaktyki zwanej Drogą Mleczną. Droga Mleczna to ogromny zbiór gwiazd, gazów i pyłów. Wszechświat jest jeszcze większy – zawiera miliardy galaktyk!
Nasza planeta ma kształt geoidy. Nie jest idealną kulą, ale jest do niej zbliżona. Spłaszczenie na biegunach to efekt ruchu obrotowego Ziemi. Ruch obrotowy Ziemi trwa około 24 godzin. Powoduje on występowanie dnia i nocy. Dodatkowo, jest odpowiedzialny za pozorne ruchy Słońca i gwiazd na niebie. Linia zmiany daty to umowna granica, po której przekroczeniu zmienia się data.
Ruch obiegowy Ziemi
Ziemia krąży wokół Słońca. Pełny obieg trwa około 365 dni i 6 godzin. Ten ruch nazywamy ruchem obiegowym. Powoduje on występowanie pór roku. Oś ziemska jest nachylona pod kątem 23,5 stopnia w stosunku do płaszczyzny orbity. To nachylenie jest kluczowe dla występowania zjawiska pór roku.
W zależności od położenia Ziemi na orbicie, różna część planety jest bardziej oświetlona przez Słońce. Kiedy półkula północna jest nachylona w stronę Słońca, mamy tam lato, a na półkuli południowej zimę. Równonoc wiosenna i równonoc jesienna to momenty, kiedy dzień i noc trwają mniej więcej tyle samo na całej Ziemi. Przesilenie letnie i przesilenie zimowe to dni, kiedy dzień jest najdłuższy lub najkrótszy w roku.
Kartografia
Kartografia to nauka o mapach. Mapy są graficznym przedstawieniem powierzchni Ziemi lub jej fragmentu. Na mapach używamy różnych symboli i znaków, aby przedstawić informacje o terenie. Ważnym elementem mapy jest skala. Skala informuje nas, ile razy wymiary na mapie zostały pomniejszone w stosunku do rzeczywistych wymiarów w terenie.
Istnieją różne rodzaje skal: liczbowa, mianowana i liniowa. Skala liczbowa np. 1:100 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 100 000 cm (czyli 1 km) w terenie. Skala mianowana to np. 1 cm – 1 km. Skala liniowa to graficzne przedstawienie skali w postaci odcinka podzielonego na jednostki.
Rodzaje map możemy klasyfikować ze względu na różne kryteria. Pod względem skali wyróżniamy mapy: wielkoskalowe (np. plany miast), średnioskalowe (np. mapy topograficzne) i małoskalowe (np. mapy świata). Pod względem treści wyróżniamy mapy ogólnogeograficzne (przedstawiają ogólny obraz terenu) i tematyczne (przedstawiają wybrane zjawiska, np. mapy klimatyczne, mapy glebowe).
Układy współrzędnych geograficznych
Aby określić położenie punktu na Ziemi, używamy układu współrzędnych geograficznych. Składa się on z szerokości geograficznej i długości geograficznej. Szerokość geograficzna to kąt między równikiem a danym punktem na Ziemi. Mierzymy ją na północ (N) i na południe (S) od równika, od 0° do 90°. Długość geograficzna to kąt między południkiem zerowym (Greenwich) a danym punktem na Ziemi. Mierzymy ją na wschód (E) i na zachód (W) od południka zerowego, od 0° do 180°.
GIS (Geographic Information System)
GIS, czyli System Informacji Geograficznej, to system komputerowy służący do zbierania, przetwarzania, analizowania i prezentowania danych geograficznych. GIS łączy dane przestrzenne (informacje o położeniu) z danymi opisowymi (informacje o cechach obiektów). GIS znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach, m.in. w planowaniu przestrzennym, zarządzaniu kryzysowym, ochronie środowiska i transporcie.
Przykłady zastosowania GIS to: tworzenie map zagrożenia powodziowego, analiza rozprzestrzeniania się chorób, planowanie tras komunikacyjnych, zarządzanie zasobami naturalnymi. W GIS dane są przechowywane w postaci warstw. Każda warstwa zawiera informacje o jednym typie obiektów, np. warstwa dróg, warstwa budynków, warstwa rzek.
Technologie GIS są stale rozwijane. Użycie danych satelitarnych i zdjęć lotniczych pozwala na pozyskiwanie aktualnych informacji o Ziemi. GIS staje się coraz bardziej dostępny i łatwy w użyciu, co sprzyja jego popularyzacji w różnych dziedzinach życia.
Podsumowując, geografia w 1 klasie liceum to solidne wprowadzenie do wiedzy o Ziemi, mapach i nowoczesnych technologiach analizy przestrzennej. To wiedza, która pomoże nam zrozumieć świat i podejmować świadome decyzje dotyczące naszego otoczenia.
