Hej, piątoklasisto! Gotowy na sprawdzian z geografii? Nie martw się, razem damy radę!
Dział 1: Nasz Planetarny Dom – Ziemia
Zacznijmy od początku, czyli od Ziemi. Wyobraź sobie Ziemię jako ogromną, niebieską kulę.
To nasza planeta, nasz dom.
Kształt i ruchy Ziemi
Ziemia ma kształt geoidy. To nie jest idealna kula, jest trochę spłaszczona na biegunach.
Pomyśl o piłce do rugby – podobna, prawda? Ale mniej ekstremalnie spłaszczona.
Ziemia się rusza. Wykonuje dwa główne ruchy: ruch obrotowy i ruch obiegowy.
Ruch obrotowy to tak jakbyś kręcił się na krześle. Jeden obrót trwa 24 godziny.
To dlatego mamy dzień i noc. Kiedy Twoja strona Ziemi jest zwrócona do Słońca, masz dzień. Kiedy jest po drugiej stronie – noc.
Wyobraź sobie, że stoisz na globusie. Kręć globusem. Widzisz, jak różne miejsca kolejno są oświetlone przez lampkę (Słońce)?
Ruch obiegowy to tak jakby Ziemia okrążała Słońce. Jeden obieg trwa 365 dni (i trochę!). To dlatego mamy rok.
Pomyśl o Ziemi jak o zawodniku biegającym po okręgu wokół Słońca. Ten okrąg to orbita.
A ten "trochę" to 1/4 dnia. Po czterech latach zbiera się jeden cały dzień. Dlatego co cztery lata mamy rok przestępny z 366 dniami.
Następstwa ruchów Ziemi
Ruch obrotowy powoduje: dzień i noc, pozorne wschody i zachody Słońca, oraz spłaszczenie Ziemi na biegunach.
Wyobraź sobie karuzelę. Jeśli stoisz na jej brzegu i patrzysz na kogoś w środku, wydaje Ci się, że ta osoba kręci się wokół Ciebie. Podobnie jest ze Słońcem i Ziemią. Słońce pozornie wschodzi i zachodzi.
Ruch obiegowy powoduje: zmiany pór roku. Ale dlaczego mamy różne pory roku?
Ziemia ma oś nachylenia. To znaczy, że Ziemia nie kręci się "prosto", ale jest lekko przechylona.
Wyobraź sobie, że masz kijek. Wbij go w pomarańczę pod kątem. Teraz obracaj pomarańczę wokół lampki. Zobacz, jak różne części pomarańczy są oświetlane bardziej lub mniej? Podobnie jest z Ziemią.
Kiedy półkula północna (gdzie my mieszkamy) jest bardziej nachylona w stronę Słońca, mamy lato. Słońce świeci dłużej i mocniej.
Kiedy półkula północna jest odchylona od Słońca, mamy zimę. Słońce świeci krócej i słabiej.
Wiosna i jesień to okresy przejściowe, kiedy obie półkule są oświetlone mniej więcej tak samo.
Siatka geograficzna
Żeby łatwiej znaleźć miejsce na Ziemi, używamy siatki geograficznej. To taka siatka linii, które przecinają Ziemię w poprzek i wzdłuż.
Pomyśl o siatce jak o mapie skarbów! Każde miejsce ma swoje unikalne współrzędne.
Równik to najważniejsza linia siatki. Dzieli Ziemię na półkulę północną i południową.
Wyobraź sobie równik jako pas, który okrąża Ziemię w najszerszym miejscu.
Linie biegnące wzdłuż Ziemi od bieguna północnego do bieguna południowego nazywają się południkami.
Pomyśl o nich jak o kawałkach arbuza, które biegną od czubka do dołu.
Linie biegnące w poprzek Ziemi, równolegle do równika, nazywają się równoleżnikami.
Pomyśl o nich jak o kółkach hula-hop, które nakładają się na Ziemię.
Punkt przecięcia południka i równoleżnika określa położenie geograficzne danego miejsca. Mierzymy je w stopniach (°), minutach (’) i sekundach (”).
Strefy czasowe
Skoro Ziemia się obraca, to w różnych miejscach jest różny czas. Dlatego mamy strefy czasowe.
Wyobraź sobie, że Ziemia jest podzielona na 24 kawałki. Każdy kawałek to jedna godzina różnicy.
Południk zerowy (Greenwich) to punkt odniesienia dla liczenia stref czasowych. Wszystkie inne strefy są liczone względem niego.
Jeśli podróżujesz na wschód, dodajesz godziny. Jeśli podróżujesz na zachód, odejmujesz.
Pamiętaj, sprawdzian to tylko okazja, żeby pokazać, ile już wiesz. Ucz się regularnie i nie stresuj się! Powodzenia! Dasz radę!
