Witajcie! Przygotowujemy się do egzaminu z geografii. Razem damy radę! Skupimy się na najważniejszych zagadnieniach z podręcznika "Geografia 1" dla szkoły ponadpodstawowej.
I. Ziemia we Wszechświecie
1.1. Układ Słoneczny
Układ Słoneczny to system planet krążących wokół Słońca. Pamiętajcie o kolejności planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun.
Planety wewnętrzne (skaliste) to Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Planety zewnętrzne (gazowe olbrzymy) to Jowisz, Saturn, Uran i Neptun.
Ziemia jest wyjątkowa ze względu na obecność wody w stanie ciekłym i życia.
1.2. Ruchy Ziemi
Ruch obrotowy Ziemi trwa około 24 godzin i powoduje następstwo dnia i nocy. Kierunek obrotu to z zachodu na wschód.
Ruch obiegowy Ziemi wokół Słońca trwa około 365 dni i 6 godzin (rok). W połączeniu z nachyleniem osi Ziemi, powoduje zmiany pór roku.
Pamiętaj o równonocy wiosennej (ok. 21 marca) i równonocy jesiennej (ok. 23 września), kiedy dzień i noc trwają tyle samo.
Przesilenie letnie (ok. 21 czerwca) to najdłuższy dzień w roku. Przesilenie zimowe (ok. 22 grudnia) to najkrótszy dzień w roku.
1.3. Następstwa ruchów Ziemi
Ruch obrotowy powoduje siłę Coriolisa, która wpływa na kierunek wiatrów i prądów morskich. Na półkuli północnej odchyla w prawo, a na południowej w lewo.
Ruch obiegowy i nachylenie osi Ziemi powodują strefy oświetlenia Ziemi: równikową, zwrotnikowe, umiarkowane i okołobiegunowe.
W strefie równikowej Słońce góruje blisko zenitu przez cały rok.
W strefach umiarkowanych występują wyraźne pory roku.
W strefach okołobiegunowych dzień i noc polarne.
II. Atmosfera
2.1. Skład i budowa atmosfery
Atmosfera to powłoka gazowa otaczająca Ziemię. Składa się głównie z azotu (78%) i tlenu (21%).
Warstwy atmosfery: troposfera (najniższa, zachodzą w niej zjawiska pogodowe), stratosfera (zawiera warstwę ozonową), mezosfera, termosfera i egzosfera.
Ozonosfera chroni Ziemię przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym.
2.2. Elementy pogody i klimatu
Pogoda to stan atmosfery w danym miejscu i czasie. Charakteryzują ją: temperatura powietrza, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność powietrza, opady i osady atmosferyczne, wiatr i zachmurzenie.
Klimat to średni stan pogody na danym obszarze, określony na podstawie wieloletnich obserwacji.
Temperatura powietrza zależy od kąta padania promieni słonecznych, wysokości nad poziomem morza i odległości od mórz i oceanów.
Ciśnienie atmosferyczne jest wyższe w obszarach wyżu barycznego i niższe w obszarach niżu barycznego.
Wiatr wieje od obszaru wyżu do obszaru niżu barycznego.
Opady atmosferyczne to woda w postaci ciekłej (deszcz) lub stałej (śnieg, grad) spadająca na powierzchnię Ziemi.
Osady atmosferyczne to woda w postaci ciekłej (rosa, szron) lub stałej (szadź) osadzająca się na powierzchni przedmiotów.
2.3. Czynniki klimatotwórcze
Szerokość geograficzna wpływa na kąt padania promieni słonecznych, a tym samym na temperaturę powietrza.
Wysokość nad poziomem morza – im wyżej, tym niższa temperatura.
Odległość od mórz i oceanów – obszary nadmorskie charakteryzują się mniejszymi wahaniami temperatury (klimat morski), a obszary w głębi lądu większymi (klimat kontynentalny).
Prądy morskie – prądy ciepłe podnoszą temperaturę powietrza, a prądy zimne obniżają.
Ukształtowanie powierzchni – góry stanowią barierę dla mas powietrza i wpływają na rozkład opadów.
Rodzaj podłoża – jasne podłoże odbija więcej promieni słonecznych niż ciemne.
Działalność człowieka – emisja gazów cieplarnianych prowadzi do globalnego ocieplenia.
III. Hydrosfera
3.1. Wody powierzchniowe
Hydrosfera to wszystkie wody na Ziemi, w stanie ciekłym, stałym i gazowym.
Wody powierzchniowe to oceany, morza, rzeki, jeziora, lodowce i lądolody.
Ocean światowy dzieli się na oceany: Spokojny (Pacyfik), Atlantycki, Indyjski, Arktyczny i Południowy.
Zasolenie wód oceanicznych zależy od parowania, opadów, dopływu wód rzecznych i topnienia lodowców.
Rzeka składa się ze źródła, koryta, dorzecza i ujścia. Dorzecze to obszar, z którego rzeka zbiera wody.
Jeziora dzielimy na różne typy ze względu na genezę (np. polodowcowe, tektoniczne, wulkaniczne) i zasolenie (słodkowodne, słone).
3.2. Wody podziemne
Wody podziemne powstają w wyniku infiltracji wód opadowych i powierzchniowych.
Poziom wód gruntowych zależy od opadów, parowania i rodzaju podłoża.
Wody artezyjskie to wody pod ciśnieniem, uwięzione między warstwami nieprzepuszczalnymi.
3.3. Ruchy wód oceanicznych
Fale powstają głównie pod wpływem wiatru.
Pływy to regularne wznoszenie i opadanie poziomu morza, spowodowane przyciąganiem grawitacyjnym Księżyca i Słońca.
Prądy morskie to poziome ruchy wód oceanicznych, wywołane wiatrami, różnicami gęstości i zasolenia.
Podsumowanie
Pamiętajcie o definicjach Układu Słonecznego, ruchów Ziemi (obrotowy i obiegowy) i ich następstwach. Zwróćcie uwagę na elementy pogody i klimatu oraz czynniki klimatotwórcze. Nie zapomnijcie o hydrosferze i jej składnikach (wody powierzchniowe i podziemne) oraz ruchach wód oceanicznych.
Powodzenia na egzaminie! Wierzę w Was!
