Hej ósmoklasisto! Przygotowujesz się do sprawdzianu z genetyki? Super! Pomożemy Ci.
Podstawy Genetyki
Genetyka to nauka o dziedziczności i zmienności organizmów. To bardzo ważne!
Czym są geny?
Geny to fragmenty DNA. Zawierają informacje o cechach. Na przykład kolor oczu. Albo wzrost.
Mamy ich bardzo dużo! Uporządkowane są w chromosomach.
Chromosomy
Chromosomy znajdują się w jądrze komórkowym. U człowieka jest ich 46. Czyli 23 pary.
Jedną kopię chromosomu dostajemy od mamy. Drugą od taty.
DNA
DNA, czyli kwas deoksyrybonukleinowy, to nośnik informacji genetycznej. Wygląda jak podwójna helisa.
Składa się z czterech zasad azotowych: adeniny (A), tyminy (T), cytozyny (C) i guaniny (G). A łączy się z T, a C z G. Pamiętaj o tym!
Dziedziczenie cech
To, jak przekazywane są cechy z rodziców na potomstwo.
Allele
Allele to wersje genu. Na przykład, gen koloru oczu ma allel na oczy niebieskie i allel na oczy brązowe.
Możemy mieć dwa identyczne allele (homozygota) albo dwa różne allele (heterozygota).
Genotyp i Fenotyp
Genotyp to zestaw genów danego organizmu. Na przykład, BB, Bb, bb.
Fenotyp to cecha, którą widzimy. Na przykład, brązowe oczy.
Dominacja i Recesywność
Allele dominujące ujawniają się zawsze w fenotypie. Oznacza się je dużą literą (np. B).
Allele recesywne ujawniają się tylko w homozygotach. Oznacza się je małą literą (np. b).
Jeśli masz genotyp Bb, to allele B (dominujący) "przykryje" allel b (recesywny).
Prawa Mendla
Gregor Mendel był ojcem genetyki. Odkrył prawa dziedziczenia.
I Prawo Mendla (Prawo Czystości Gamet)
W gametach (komórkach rozrodczych) znajduje się tylko jeden allel danego genu.
Podczas tworzenia gamet, pary alleli rozdzielają się.
II Prawo Mendla (Prawo Niezależnej Segregacji Cech)
Allele różnych genów segregują się niezależnie od siebie. Dotyczy to genów znajdujących się na różnych chromosomach.
Kolor oczu nie wpływa na kolor włosów. To oczywiście uproszczenie, bo niektóre geny są sprzężone.
Krzyżówki Genetyczne
Używane do przewidywania genotypów i fenotypów potomstwa.
Krzyżówka Jednocechowa
Analizuje dziedziczenie jednej cechy. Używamy kwadratu Punnetta.
Przykład: Krzyżujemy osobnika Bb z Bb. Potomstwo może mieć genotyp BB, Bb lub bb.
Krzyżówka Dwucechowa
Analizuje dziedziczenie dwóch cech. Trochę bardziej skomplikowane, ale dasz radę!
Trzeba uwzględnić wszystkie możliwe kombinacje alleli w gametach.
Mutacje
Mutacje to zmiany w materiale genetycznym. Mogą być spontaniczne lub wywołane przez czynniki zewnętrzne.
Mogą być korzystne, niekorzystne lub neutralne. Wszystko zależy od tego, jak wpływają na organizm.
Inżynieria Genetyczna
Inżynieria genetyczna to modyfikowanie genów organizmów. Używana w medycynie i rolnictwie.
Pozwala na tworzenie organizmów GMO (genetycznie modyfikowanych).
Podsumowanie
Pamiętaj:
- Geny to fragmenty DNA.
- Chromosomy zawierają geny.
- Allele to wersje genów.
- Genotyp to zestaw genów.
- Fenotyp to cecha, którą widzimy.
- Dominacja i recesywność wpływają na fenotyp.
- Prawa Mendla opisują dziedziczenie.
- Mutacje to zmiany w materiale genetycznym.
- Inżynieria genetyczna to modyfikowanie genów.
Powodzenia na sprawdzianie! Jesteś wspaniały/a i na pewno dasz radę!
