Rozważmy gatunek literacki biblijnego opisu stworzenia świata. Zrozumienie go jest kluczowe dla właściwej interpretacji Księgi Rodzaju. Bez tego można łatwo wpaść w pułapkę dosłownego odczytania.
Czym jest gatunek literacki?
Gatunek literacki to kategoria, do której przyporządkowujemy dany tekst. Ta przynależność zależy od jego formy, treści i celu. Różne gatunki literackie mają różne konwencje. Te konwencje wpływają na to, jak powinniśmy je rozumieć. Przykładem może być poezja, która często posługuje się metaforą i symboliką, inaczej niż np. raport naukowy, który dąży do obiektywizmu i precyzji. Zatem, rozpoznanie gatunku literackiego tekstu jest istotne dla poprawnej interpretacji.
Księga Rodzaju zawiera różnorodne gatunki literackie. Znajdziemy tam mity, legendy, genealogie i poezję. Każdy z nich wymaga innego podejścia interpretacyjnego. Ignorowanie tej różnorodności prowadzi do błędnych wniosków. Dlatego tak ważne jest, by zastanowić się, jaki gatunek literacki reprezentuje opis stworzenia świata.
Analiza opisu stworzenia świata
Biblijny opis stworzenia świata znajduje się w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju. Składa się z dwóch odrębnych relacji. Pierwsza (Rdz 1,1-2,4a) przedstawia stworzenie w sześć dni. Druga (Rdz 2,4b-25) koncentruje się na stworzeniu człowieka. Obie te relacje różnią się stylem i perspektywą. Warto je analizować oddzielnie.
Pierwsza relacja, z sześcioma dniami, charakteryzuje się powtarzalnością i uporządkowaną strukturą. Każdego dnia Bóg coś stwarza. Następnie widzi, że to jest dobre. Na koniec każdego dnia pojawia się formuła: "I nastał wieczór, i nastał poranek – dzień…". Ta struktura sugeruje, że tekst ma charakter poetycki i liturgiczny. Nie jest to dosłowny zapis wydarzeń. Druga relacja, o stworzeniu Adama i Ewy, jest bardziej narracyjna. Skupia się na szczegółach i relacjach między postaciami.
Gatunki literackie w opisie stworzenia
Istnieje wiele propozycji dotyczących gatunku literackiego opisu stworzenia. Najczęściej mówi się o następujących:
* Hymn liturgiczny: Ze względu na rytmiczną strukturę i powtarzalność, pierwsza relacja (sześć dni stworzenia) może być uznana za hymn liturgiczny. Hymny liturgiczne są często używane w kulcie. Mają na celu oddanie czci Bogu i opiewanie Jego dzieł. * Proza poetycka: Opis stworzenia zawiera elementy poezji, takie jak paralelizmy i metafory. Jednocześnie ma charakter narracyjny, przypominający prozę. To połączenie cech poezji i prozy nazywamy prozą poetycką. * Mit założycielski: Mit to opowieść o pochodzeniu świata, człowieka i kultury. Opis stworzenia w Księdze Rodzaju pełni funkcję mitu założycielskiego dla narodu izraelskiego. Wyjaśnia początki świata i relację między Bogiem a ludźmi. Należy jednak pamiętać, że biblijny opis stworzenia różni się od mitów innych kultur. Przede wszystkim podkreśla jedyność Boga i Jego transcendencję. * Polemiczny tekst teologiczny: Niektórzy badacze uważają, że opis stworzenia jest polemiką z mitologiami innych kultur Bliskiego Wschodu. Izraelici chcieli pokazać, że ich Bóg jest inny niż pogańskie bóstwa. Stworzenie świata nie jest wynikiem walki bogów, ale aktem woli Jedynego Boga. Bóg Izraela jest wszechmocny i stworzył świat z niczego. * Symboliczna narracja: Najbardziej akceptowalnym poglądem jest to, że opis stworzenia to symboliczna narracja. Oznacza to, że przekazuje on prawdę teologiczną za pomocą symboli i obrazów. Nie należy go odczytywać dosłownie jako relacji historycznej. Zamiast tego, należy szukać w nim głębszego znaczenia.Znaczenie dla interpretacji
Rozpoznanie gatunku literackiego biblijnego opisu stworzenia ma fundamentalne znaczenie. Pozwala uniknąć fundamentalistycznej interpretacji. Fundamentalistyczna interpretacja traktuje Pismo Święte dosłownie. Ignoruje kontekst historyczny i literacki. Taka interpretacja może prowadzić do konfliktów z nauką i do niezrozumienia przesłania biblijnego.
Jeśli przyjmiemy, że opis stworzenia jest symboliczną narracją, to zrozumiemy, że jego celem nie jest przedstawienie szczegółowej chronologii stworzenia świata. Zamiast tego, tekst ten mówi nam o tym, że świat został stworzony przez Boga, że jest dobry i że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga. Opis stworzenia mówi nam również o relacji między Bogiem a człowiekiem. Pokazuje, że Bóg powierzył człowiekowi opiekę nad stworzeniem i obdarzył go wolną wolą.
Zrozumienie gatunku literackiego pozwala na głębsze zrozumienie przesłania biblijnego. Pozwala nam docenić piękno i bogactwo języka biblijnego. Pomaga nam również w dialogu między wiarą a nauką. Opis stworzenia nie jest sprzeczny z nauką. Opowiada o tym, kto stworzył świat, a nauka bada, jak ten proces przebiegał.
Praktyczne zastosowanie
Rozważmy przykład: stwierdzenie, że Bóg stworzył świat w sześć dni. Jeśli odczytamy to dosłownie, będziemy musieli odrzucić całą wiedzę naukową o ewolucji i historii wszechświata. Jeśli jednak zrozumiemy, że "dzień" w tym kontekście jest symbolem, możemy interpretować ten tekst jako podkreślenie porządku i celowości w stworzeniu. Bóg działał metodycznie i konsekwentnie. To przekazuje głębszą prawdę o Bożym działaniu w świecie. Podobnie, mówienie o stworzeniu Ewy z żebra Adama nie musi być rozumiane dosłownie. Może symbolizować bliskość i równość kobiety i mężczyzny.
Zatem, analiza gatunku literackiego jest kluczowa. Pomaga nam odkryć głębszy sens tekstów biblijnych. Pozwala uniknąć błędnych interpretacji. Umożliwia pełniejsze zrozumienie przesłania wiary.
