Witajcie młodzi odkrywcy! Dziś wyruszamy w podróż po Polsce, żeby przyjrzeć się krajobrazom wyrzeźbionym przez lód. Przygotujcie się na fascynującą lekcję o Formach Rzeźby Polodowcowej!
Co to są Formy Rzeźby Polodowcowej?
Wyobraźcie sobie olbrzymią kostkę lodu przesuwającą się po ziemi. Ta kostka, czyli lodowiec, jest tak ciężka i potężna, że potrafi zmieniać kształt terenu. Ślady po jego działalności to właśnie formy rzeźby polodowcowej. Polska zawdzięcza im wiele pięknych i charakterystycznych miejsc.
Rodzaje Form Rzeźby Polodowcowej
Moreny
Moreny to jak wały ziemi usypane przez lodowiec. Wyobraźcie sobie budowlaną maszynę, która zbiera gruz i układa go w długie pryzmy. Lodowiec robi coś podobnego, zbierając skały, piasek i glinę, a potem zostawia je w różnych miejscach.
Moreny czołowe powstają na przedzie lodowca. To tak jakby lodowiec zostawił za sobą ślad, gdzie się zatrzymał. W Polsce znajdziemy je na przykład na Pojezierzu Mazurskim.
Moreny boczne tworzą się po bokach lodowca, podobnie jak skarpy przy drodze, którą koparka wyznaczyła.
Moreny denne to warstwa materiału, którą lodowiec zostawia pod sobą, jak koc rozłożony na ziemi.
Eskery
Eskery to długie, kręte wały żwiru i piasku. Wyobraźcie sobie wijącą się rzekę płynącą pod lodem. Ta rzeka, niosąc piasek i żwir, osadza je na dnie. Kiedy lodowiec się topi, ta rzeka znika, a po niej zostaje esker – naturalny nasyp.
Eskery przypominają węże wijące się po krajobrazie. Można je spotkać np. na Pomorzu.
Ozy
Ozy to formy podobne do eskerów, ale zazwyczaj większe i bardziej nieregularne. Wyobraź sobie, że rzeka pod lodem rozlewa się szerzej, tworząc rozległe osady. Kiedy lodowiec znika, te osady stają się ozami – wzgórzami o nieregularnych kształtach.
Równiny Sandrowe
Równina sandrowa to rozległa, płaska powierzchnia usypana z piasku i żwiru. Wyobraźcie sobie lodowiec topiący się latem. Woda z topnienia płynie wartkimi strumieniami, niosąc ze sobą dużo materiału. Kiedy strumienie tracą siłę, osadzają ten materiał, tworząc sandr, czyli piaszczystą równinę.
Sandry przypominają plaże, które rozciągają się na wiele kilometrów. W Polsce rozległe sandry znajdziemy np. na Półwyspie Helskim.
Kemy
Kemy to pagórki piasku i żwiru powstałe w zagłębieniach lodowca. Wyobraźcie sobie dziury w lodzie wypełnione wodą i osadami. Kiedy lodowiec się topi, te osady pozostają na ziemi jako kemy – małe, izolowane pagórki.
Wzgórza Morenowe
Wzgórza morenowe to pagórkowaty krajobraz utworzony przez nagromadzenie materiału morenowego. Wyobraźcie sobie, że lodowiec, przesuwając się, spycha i miesza ziemię, tworząc chaotyczny układ wzgórz i dolin. To właśnie wzgórza morenowe. Są one charakterystyczne dla Pojezierzy w Polsce.
Jeziora Polodowcowe
Jeziora polodowcowe to zbiorniki wodne powstałe dzięki działalności lodowca. Lodowiec mógł wyżłobić zagłębienia w ziemi, które później wypełniły się wodą. Albo moreny zablokowały odpływ wody, tworząc jezioro.
Jeziora rynnowe są długie i wąskie, jak rynna wyżłobiona przez płynącą pod lodem wodę. Przykładem jest Jezioro Hańcza.
Jeziora morenowe powstały, gdy moreny zatamowały odpływ wody. To np. Śniardwy i Mamry.
Cyrki lodowcowe to zagłębienia w górach, w których kiedyś znajdowały się lodowce górskie. Po stopnieniu lodowca często powstaje tam jezioro cyrkowe.
Dolina U-kształtna
Dolina U-kształtna to dolina o szerokim, płaskim dnie i stromych zboczach. Wyobraźcie sobie, że rzeka wyżłobiła dolinę w kształcie litery V. Potem przyszedł lodowiec i poszerzył ją, zmieniając kształt na literę U.
Doliny U-kształtne są dowodem na to, że kiedyś w danym miejscu znajdował się lodowiec. W Polsce możemy je podziwiać np. w Tatrach.
Podsumowanie
Formy rzeźby polodowcowej to fascynujące świadectwo przeszłości naszej planety. Lodowce, niczym ogromne rzeźbiarskie dłuta, ukształtowały polski krajobraz, tworząc jeziora, wzgórza i równiny. Pamiętajcie o morenach, eskerach i dolinach U-kształtnych! One opowiadają historię lodowcowej epoki.
Następnym razem, gdy będziecie podróżować po Polsce, zwróćcie uwagę na te niezwykłe formy terenu. Zobaczycie, jak wiele zawdzięczamy lodowcom!
