Hej Studencie! Przygotowujesz się do egzaminu z Form Rzeźby Powierzchni Ziemi? Świetnie! Ten przewodnik pomoże Ci usystematyzować wiedzę.
Formy Powierzchniowe: Krajobraz Polski
Zacznijmy od tego, co widzimy na powierzchni. Polska jest naprawdę różnorodna! Mamy góry, niziny, jeziora... Wszystko to jest wynikiem działania różnych procesów.
Góry
Góry w Polsce dzielimy na fałdowe i zrębowe. Karpaty to przykład gór fałdowych. Sudety to góry zrębowe.
Góry Fałdowe powstają w wyniku ruchów tektonicznych. Skały są zgniatane i fałdowane. To tworzy wysokie pasma górskie.
Góry Zrębowe powstają, gdy bloki skalne są wypiętrzane lub obniżane wzdłuż uskoków. Wyglądają jak "schody".
Pamiętaj o erozji! To proces niszczenia gór przez wiatr, wodę i lód. Erozja stopniowo zmienia wygląd gór.
Niziny
Niziny zajmują większość obszaru Polski. Są to tereny płaskie lub lekko pofałdowane.
Nizina Polska powstała w wyniku działalności lądolodu skandynawskiego. To lodowiec, który pokrywał Polskę w czasie epoki lodowcowej.
Na nizinach znajdziemy wiele form polodowcowych. Na przykład moreny, ozy, kemy i pradoliny.
Moreny to pagórki usypane z materiału skalnego transportowanego przez lodowiec.
Ozy to długie, kręte wały usypane przez wody płynące pod lodowcem.
Kemy to pagórki usypane z piasku i żwiru w zagłębieniach lodowca.
Pradoliny to szerokie doliny powstałe w wyniku odpływu wód z topniejącego lodowca.
Pojezierza
Pojezierza to obszary z dużą ilością jezior. W Polsce mamy Pojezierze Mazurskie, Pomorskie i Wielkopolskie.
Jeziora na pojezierzach powstały w wyniku działalności lodowca. Lodowiec wyżłobił zagłębienia, które wypełniły się wodą.
Wyróżniamy różne typy jezior polodowcowych: rynnowe, morenowe i oczka polodowcowe.
Jeziora rynnowe są długie i wąskie. Powstały w rynnach wyżłobionych przez wody płynące pod lodowcem.
Jeziora morenowe powstały w zagłębieniach między morenami.
Oczka polodowcowe to małe, okrągłe jeziorka powstałe w wyniku wytopienia się brył martwego lodu.
Wybrzeże
Wybrzeże to pas lądu stykający się z morzem. Wybrzeże Polski jest niskie i piaszczyste.
Na wybrzeżu znajdziemy mierzeje, laguny i klify.
Mierzeje to piaszczyste wały oddzielające zatokę od morza.
Laguny to płytkie zbiorniki wodne oddzielone od morza mierzeją.
Klify to strome, urwiste brzegi morskie. Powstają w wyniku abrazji (niszczenia brzegu przez fale).
Formy Podziemne: Kras
Teraz zejdźmy pod ziemię! Kras to proces rozpuszczania skał przez wodę. Dotyczy to głównie skał węglanowych, takich jak wapienie i dolomity.
W wyniku krasu powstają różne formy podziemne, takie jak jaskinie, studnie krasowe, ponory i wywierzyska.
Jaskinie to puste przestrzenie w skałach. Powstają w wyniku rozpuszczania skał przez wodę.
Studnie krasowe to pionowe otwory prowadzące do jaskiń.
Ponory to miejsca, gdzie woda powierzchniowa wpływa pod ziemię.
Wywierzyska to miejsca, gdzie woda podziemna wypływa na powierzchnię.
W jaskiniach krasowych często występują stalaktyty i stalagmity. To nacieki jaskiniowe powstające z wytrącającego się węglanu wapnia.
Stalaktyty wiszą od stropu jaskini. Stalagmity rosną od dna jaskini. Gdy stalaktyt i stalagmit połączą się, powstaje kolumna.
Pamiętaj, że proces krasowy zależy od rodzaju skał, ilości opadów i temperatury.
Podsumowanie
Uff, to był intensywny przegląd! Pamiętaj o:
- Rozróżnianiu gór fałdowych i zrębowych.
- Znajomości form polodowcowych na nizinach i pojezierzach.
- Charakterystyce wybrzeża morskiego.
- Zrozumieniu procesu krasowego i form krasowych.
Powodzenia na egzaminie! Wierzę w Ciebie!
