Hej! Zastanawialiście się kiedyś, kto dba o to, żeby Wasze prawa były przestrzegane w Europie? Istnieje specjalny system, który się tym zajmuje. Nazywa się Europejski System Ochrony Praw Człowieka. Postaram się Wam to wyjaśnić w prosty sposób, żebyście zrozumieli, na czym to polega.
Czym są prawa człowieka?
Zacznijmy od podstaw. Prawa człowieka to fundamentalne prawa, które przysługują każdemu człowiekowi od urodzenia. Nie zależą od tego, gdzie mieszkasz, jakiej jesteś narodowości, jakie masz poglądy, czy wyznajesz jakąś religię. Są uniwersalne i niezbywalne. Obejmują one np. prawo do życia, wolność słowa, zakaz tortur, prawo do sprawiedliwego procesu sądowego i wiele innych.
Wyobraźcie sobie, że idziecie na demonstrację w obronie klimatu. Macie prawo wyrażać swoje poglądy, dopóki nie naruszacie prawa innych osób. Albo na przykład, jeśli zostalibyście niesprawiedliwie aresztowani, macie prawo do obrony i sprawiedliwego procesu. To właśnie prawa człowieka w praktyce. Są one podstawą godnego i sprawiedliwego życia.
Rada Europy a Unia Europejska
Ważne jest, żeby rozróżnić dwie organizacje: Radę Europy i Unię Europejską. Często są mylone, ale to zupełnie różne instytucje! Rada Europy powstała wcześniej i zajmuje się szeroko rozumianą ochroną praw człowieka, demokracją i praworządnością na całym kontynencie. Unia Europejska to organizacja, która skupia się na integracji gospodarczej i politycznej państw członkowskich, choć oczywiście prawa człowieka są dla niej również bardzo ważne.
Europejski System Ochrony Praw Człowieka jest związany z Radą Europy. To właśnie Rada Europy stworzyła Europejską Konwencję Praw Człowieka, która jest podstawą tego systemu. Polska również jest członkiem Rady Europy, więc ten system nas dotyczy.
Europejska Konwencja Praw Człowieka
Europejska Konwencja Praw Człowieka, często skracana do EKPC, to międzynarodowy traktat, który określa podstawowe prawa i wolności, które każde państwo członkowskie Rady Europy musi chronić. Zobowiązuje państwa do przestrzegania tych praw i zapewnia mechanizmy kontroli, żeby to sprawdzić. Konwencja została podpisana w 1950 roku i weszła w życie w 1953 roku.
W Konwencji znajdziemy prawa takie jak prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do sprawiedliwego procesu sądowego, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii, wolność zgromadzeń i stowarzyszeń, prawo do zawarcia małżeństwa i wiele innych. To naprawdę obszerny dokument, który chroni wiele aspektów naszego życia.
Europejski Trybunał Praw Człowieka
Kluczowym elementem Europejskiego Systemu Ochrony Praw Człowieka jest Europejski Trybunał Praw Czowieka (ETPC), który ma siedzibę w Strasburgu we Francji. To międzynarodowy sąd, który rozpatruje skargi dotyczące naruszeń praw zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Działa to tak: jeśli uważacie, że Wasze prawa zagwarantowane w Konwencji zostały naruszone przez państwo (np. przez policję, sąd, czy jakąś inną instytucję publiczną) i wyczerpaliście wszystkie możliwe środki odwoławcze w swoim kraju (np. odwołaliście się do wszystkich instancji sądowych), możecie złożyć skargę do Europejskiego Trybunału Praw Czowieka. ETPC bada, czy doszło do naruszenia Konwencji.
Wyobraźcie sobie, że ktoś został niesprawiedliwie skazany w Polsce i jego apelacje zostały odrzucone. Jeśli uważa, że naruszono jego prawo do sprawiedliwego procesu, może złożyć skargę do ETPC. Trybunał zbada sprawę i jeśli uzna, że faktycznie doszło do naruszenia Konwencji, nakaże Polsce naprawienie szkody, np. wypłatę odszkodowania.
Jak złożyć skargę do ETPC?
Proces składania skargi do ETPC jest dość skomplikowany i wymaga spełnienia pewnych warunków. Przede wszystkim, jak już wspomniałem, trzeba wyczerpać wszystkie krajowe środki odwoławcze. Oznacza to, że musicie spróbować dochodzić swoich praw w polskich sądach, zanim zwrócicie się do Trybunału w Strasburgu. Skargę należy złożyć w terminie 6 miesięcy od daty ostatecznego orzeczenia w sprawie w danym kraju. Warto również skonsultować się z prawnikiem, żeby prawidłowo sformułować skargę i zwiększyć swoje szanse na sukces.
Skargę trzeba złożyć pisemnie, w jednym z języków urzędowych Rady Europy (najczęściej angielski lub francuski). Musi zawierać szczegółowy opis faktów, które doprowadziły do naruszenia praw, argumentację prawną, wskazanie konkretnych artykułów Konwencji, które zostały naruszone, oraz dowody. Pamiętajcie, że nie każda skarga jest rozpatrywana przez ETPC. Trybunał odrzuca skargi, które są bezzasadne, anonimowe, lub dotyczą spraw, które nie podlegają jego jurysdykcji.
Znaczenie Europejskiego Systemu Ochrony Praw Czowieka
Europejski System Ochrony Praw Czowieka ma ogromne znaczenie dla ochrony naszych praw i wolności. Dzięki niemu mamy możliwość dochodzenia sprawiedliwości na arenie międzynarodowej, jeśli zawiodą nas krajowe instytucje. Decyzje Europejskiego Trybunału Praw Czowieka mają wpływ na prawo i praktykę w państwach członkowskich Rady Europy, przyczyniając się do poprawy standardów ochrony praw człowieka w całej Europie.
System ten zmusza państwa do przestrzegania standardów praw człowieka. Wyroki ETPC często prowadzą do zmian w prawie krajowym i procedurach, żeby uniknąć podobnych naruszeń w przyszłości. Ponadto, sama świadomość istnienia takiego systemu sprawia, że państwa starają się bardziej dbać o przestrzeganie praw człowieka.
Pamiętajcie, że znajomość swoich praw to pierwszy krok do ich ochrony. Wiedząc, czym jest Europejska Konwencja Praw Czowieka i jak działa Europejski Trybunał Praw Czowieka, możecie skuteczniej bronić swoich interesów i walczyć o sprawiedliwość.
