Grupy krwi są dziedziczone zgodnie z prawami genetyki. Poznanie zasad dziedziczenia grup krwi jest kluczowe do zrozumienia tego, jak przekazywane są one z rodziców na potomstwo. Zrozumienie dziedziczenia grup krwi przydaje się w wielu sytuacjach, od ustalania ojcostwa po planowanie ciąży.
System Grup Krwi ABO
Najbardziej znanym systemem grup krwi jest system ABO. W systemie tym wyróżniamy cztery podstawowe grupy krwi: A, B, AB i 0. Grupy te determinowane są obecnością lub brakiem specyficznych antygenów na powierzchni czerwonych krwinek (erytrocytów). Antygeny te nazywane są antygenem A i antygenem B.
Osoby z grupą krwi A posiadają antygen A. Osoby z grupą krwi B posiadają antygen B. Osoby z grupą krwi AB posiadają oba antygeny A i B. Osoby z grupą krwi 0 nie posiadają żadnego z tych antygenów. Grupa krwi jest cechą dziedziczną.
Genotyp a Fenotyp
Rozróżniamy genotyp i fenotyp. Genotyp to zestaw genów danej osoby. Fenotyp to obserwowalna cecha, np. grupa krwi. Grupa krwi, którą widzimy (fenotyp), jest wynikiem kombinacji genów, które dana osoba odziedziczyła (genotyp).
Genotyp determinuje, jakie antygeny będą obecne na powierzchni erytrocytów. Gen grupy krwi ABO występuje w trzech allelach: IA, IB oraz i. Allele IA i IB są kodominujące, co oznacza, że jeśli oba występują razem, oba są wyrażane (grupa krwi AB). Allel i jest recesywny w stosunku do IA i IB.
Możliwe Genotypy i Fenotypy
Oto możliwe genotypy i odpowiadające im fenotypy (grupy krwi):
- IAIA - Grupa krwi A
- IAi - Grupa krwi A
- IBIB - Grupa krwi B
- IBi - Grupa krwi B
- IAIB - Grupa krwi AB
- ii - Grupa krwi 0
Dziedziczenie Grupy Krwi: Krzyżówki
Aby zrozumieć dziedziczenie grupy krwi, posłużymy się krzyżówkami genetycznymi. Krzyżówka to diagram, który pokazuje możliwe kombinacje alleli u potomstwa, biorąc pod uwagę genotypy rodziców. Używamy kwadratu Punnetta, aby wizualizować krzyżówki.
Każdy rodzic przekazuje dziecku jeden allel genu grupy krwi ABO. Dziecko otrzymuje jeden allel od matki i jeden allel od ojca. Kombinacja tych dwóch alleli determinuje genotyp dziecka, a w konsekwencji jego grupę krwi.
Przykładowe Krzyżówki
Rozważmy kilka przykładów krzyżówek:
- Rodzice: Matka IAi (grupa A), Ojciec IBi (grupa B)
W tym przypadku, możliwe genotypy potomstwa to: IAIB (grupa AB), IAi (grupa A), IBi (grupa B), ii (grupa 0). Potomstwo może mieć grupy krwi A, B, AB lub 0.
- Rodzice: Matka ii (grupa 0), Ojciec IAIA (grupa A)
W tym przypadku, potomstwo może mieć tylko genotyp IAi, co oznacza, że wszystkie dzieci będą miały grupę krwi A.
- Rodzice: Matka IAIB (grupa AB), Ojciec ii (grupa 0)
W tym przypadku, możliwe genotypy potomstwa to: IAi (grupa A) i IBi (grupa B). Dzieci mogą mieć tylko grupy krwi A lub B.
Zadania z Dziedziczenia Grupy Krwi
Rozwiązywanie zadań z dziedziczenia grupy krwi pomaga w utrwaleniu wiedzy. Poniżej przedstawiono kilka przykładów zadań.
- Zadanie 1: Matka ma grupę krwi A, a ojciec ma grupę krwi B. Ich dziecko ma grupę krwi 0. Jakie są genotypy rodziców?
Aby dziecko miało grupę krwi 0 (genotyp ii), oboje rodzice muszą posiadać allel i. Skoro matka ma grupę A, a ojciec grupę B, to ich genotypy muszą być odpowiednio IAi i IBi.
- Zadanie 2: Ojciec ma grupę krwi AB, a matka ma grupę krwi A. Jakie grupy krwi mogą mieć ich dzieci?
Genotyp ojca to IAIB. Matka może mieć genotyp IAIA lub IAi. Rozważmy obie możliwości. Jeśli matka ma genotyp IAIA, to możliwe genotypy dzieci to IAIA (grupa A) i IAIB (grupa AB). Jeśli matka ma genotyp IAi, to możliwe genotypy dzieci to IAIA (grupa A), IAi (grupa A), IAIB (grupa AB) i IBi (grupa B). Zatem dzieci mogą mieć grupy krwi A, B lub AB.
System Rh (czynnik Rh)
Oprócz systemu ABO, istotny jest również system Rh, a konkretnie czynnik Rh (Rhesus factor). Czynnik Rh jest kolejnym antygenem obecnym na powierzchni erytrocytów. Osoby posiadające ten antygen określa się jako Rh-dodatnie (Rh+), a osoby nieposiadające go – jako Rh-ujemne (Rh-).
Dziedziczenie czynnika Rh jest prostsze niż w przypadku systemu ABO. Gen warunkujący obecność czynnika Rh występuje w dwóch allelach: D (Rh+) i d (Rh-). Allel D jest dominujący w stosunku do d. Oznacza to, że osoby o genotypach DD i Dd są Rh+, a osoby o genotypie dd są Rh-.
Problemy mogą pojawić się w przypadku ciąży, gdy matka jest Rh-, a dziecko Rh+. W takiej sytuacji, podczas porodu lub w wyniku urazu, krew dziecka może przedostać się do krwiobiegu matki. Matka wytwarza przeciwciała anty-Rh, które mogą zagrozić kolejnym ciążom, atakując erytrocyty płodu Rh+.
W celu zapobiegania temu zjawisku, matkom Rh- podaje się immunoglobulinę anty-Rh (RhIg) po porodzie lub w przypadku krwawienia podczas ciąży. Immunoglobulina ta neutralizuje antygeny Rh+, zanim matka zdąży wytworzyć własne przeciwciała.
Praktyczne Zastosowania Wiedzy o Grupach Krwi
Wiedza o dziedziczeniu grup krwi ma szerokie zastosowanie. Wykorzystywana jest w medycynie, kryminalistyce i genealogii. Pomaga w ustalaniu ojcostwa (choć nie daje pewności, jedynie wyklucza) i w planowaniu bezpiecznych ciąż. Znajomość grupy krwi jest kluczowa przy transfuzjach krwi, aby uniknąć reakcji potransfuzyjnych.
Transfuzja krwi wymaga dopasowania grup krwi dawcy i biorcy. Niezgodność grup krwi może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym do śmierci. Osoby z grupą krwi 0 są uniwersalnymi dawcami, ponieważ ich erytrocyty nie posiadają antygenów A ani B. Osoby z grupą krwi AB są uniwersalnymi biorcami, ponieważ ich osocze nie zawiera przeciwciał anty-A ani anty-B.
