Święty Tomasz z Akwinu, żyjący w XIII wieku, był jednym z najważniejszych filozofów i teologów w historii Kościoła katolickiego. Jego ogromne dzieło, Summa Theologica, zawiera systematyczny wykład teologii. Właśnie w tym dziele przedstawił on pięć argumentów, zwanych pięcioma drogami, mających udowodnić istnienie Boga.
Czym są dowody św. Tomasza?
Dowody te to nie są naukowe eksperymenty ani matematyczne równania. Są to argumenty filozoficzne. Wykorzystują obserwacje świata i logiczne rozumowanie, by dowieść istnienia istoty koniecznej – Boga.
Każdy z pięciu dowodów rozpoczyna się od zaobserwowania jakiegoś aspektu rzeczywistości. Następnie przechodzi do wykazania, że ów aspekt wymaga istnienia pierwszej przyczyny lub istoty, którą Tomasz utożsamia z Bogiem. Każdy dowód bazuje na arystotelesowskiej filozofii.
Pięć Dróg św. Tomasza z Akwinu
1. Argument z Ruchu (Pierwszy Poruszyciel)
Pierwszy dowód, argument z ruchu, zaczyna się od obserwacji, że rzeczy w świecie są w ruchu. Ruch to przejście od potencjalności do aktualności. Na przykład, drewno ma potencjał, by stać się ciepłem. Ogień aktualizuje ten potencjał.
Jednakże, nic nie może poruszyć samego siebie. Wszystko, co jest w ruchu, musi być poruszone przez coś innego. Jeśli to "coś innego" również jest w ruchu, to i ono musiało zostać poruszone. Ten łańcuch poruszających nie może trwać w nieskończoność.
Dlatego musi istnieć Pierwszy Poruszyciel, który sam nie jest poruszony przez nic innego. Tą istotą, według św. Tomasza, jest Bóg. To Bóg zapoczątkował ruch we wszechświecie i podtrzymuje go.
2. Argument z Przyczyny Sprawczej (Pierwsza Przyczyna)
Drugi dowód, argument z przyczyny sprawczej, opiera się na podobnym rozumowaniu. Świat jest pełen przyczyn i skutków. Każda rzecz ma swoją przyczynę. Na przykład, dom został zbudowany przez budowniczego.
Podobnie jak w argumencie z ruchu, łańcuch przyczyn i skutków nie może trwać w nieskończoność. Gdyby nie było pierwszej przyczyny, nie byłoby żadnych kolejnych przyczyn. Nie byłoby nas, świata, niczego.
Zatem, musi istnieć Pierwsza Przyczyna, która sama nie została spowodowana przez nic innego. Tą pierwszą przyczyną wszystkiego, jest Bóg.
3. Argument z Przygodności (Istota Konieczna)
Trzeci dowód, argument z przygodności, koncentruje się na fakcie, że istoty w świecie są przygodne. Oznacza to, że mogą istnieć lub nie istnieć. Ja mogę istnieć, ale równie dobrze mogłem się nie narodzić.
Jeśli wszystko byłoby przygodne, istniałby moment, w którym nic by nie istniało. Ale jeśli kiedyś nic nie istniało, to nic nie mogłoby zacząć istnieć. Coś musi być konieczne, aby zapoczątkować istnienie bytów przygodnych.
Dlatego musi istnieć Istota Konieczna, która nie może nie istnieć. Ta istota musi istnieć sama z siebie i być przyczyną istnienia wszystkich innych rzeczy. Tą istotą konieczną jest Bóg.
4. Argument ze Stopni Doskonałości
Czwarty dowód, argument ze stopni doskonałości, bazuje na obserwacji, że rzeczy mają różne stopnie doskonałości. Mówimy, że coś jest bardziej lub mniej dobre, prawdziwe, piękne. Porównujemy rzeczy pod względem ich doskonałości.
Aby móc porównywać rzeczy, musi istnieć standard, miara doskonałości. Aby ocenić coś jako "bardziej" dobre, musi istnieć coś, co jest absolutnie dobre. Musi istnieć najwyższa doskonałość, która jest przyczyną całej doskonałości w świecie.
Tą najwyższą doskonałością, według św. Tomasza, jest Bóg. Bóg jest źródłem dobra, prawdy i piękna.
5. Argument z Celowości (Inteligentny Projektant)
Piąty dowód, argument z celowości, odnosi się do porządku i celowości w naturze. Widzimy, że rzeczy nieożywione działają w sposób regularny i skoordynowany, jakby miały cel. Na przykład, oczy służą do widzenia, a serce do pompowania krwi.
Te działania nie są przypadkowe. Muszą być kierowane przez inteligencję. Skoro rzeczy nieinteligentne nie mogą działać celowo same z siebie, musi istnieć Inteligentny Projektant, który kieruje nimi.
Tym Inteligentnym Projektantem jest Bóg. Bóg zaplanował świat i nadał mu cel.
Krytyka i Znaczenie Dowodów
Dowody św. Tomasza z Akwinu były przedmiotem wielu debat i krytyki. Niektórzy filozofowie zarzucają im luki logiczne, inne bazowanie na założeniach nie do przyjęcia. Na przykład, kwestionuje się konieczność zatrzymania łańcucha przyczyn i skutków.
Mimo krytyki, dowody te nadal mają duże znaczenie w filozofii i teologii. Stanowią ważny wkład w debatę o istnieniu Boga. Pokazują, jak rozum i obserwacja mogą prowadzić do wniosków o istnieniu istoty wyższej. Pięć dróg to klasyka filozofii, warto je znać i analizować.
Choć same dowody nie muszą przekonać każdego, skłaniają do refleksji nad naturą rzeczywistości i sensem istnienia. Zmuszają do zadawania fundamentalnych pytań o początek, cel i porządek wszechświata. Zachęcają do głębszego poznania Boga.
