Karol Darwin, brytyjski przyrodnik, jest najbardziej znany ze swojej teorii ewolucji przez dobór naturalny. Jego wpływ na naukę jest ogromny. Jednak Darwin zajmował się także innymi zagadnieniami. Jednym z nich były emocje i ich ekspresja.
O czym pisał Darwin w "O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt"?
W 1872 roku Darwin opublikował książkę "O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt". To przełomowe dzieło. Opisywało, jak emocje wyrażane są u ludzi i zwierząt. Darwin dowodził, że wiele sposobów wyrażania emocji jest uniwersalnych i wrodzonych.
Darwin argumentował, że ekspresja emocji ma swoje korzenie w ewolucji. Zachowania, które kiedyś były przydatne dla przetrwania, stały się z czasem sposobem wyrażania emocji. Na przykład, zmarszczenie nosa w odpowiedzi na nieprzyjemny zapach mogło służyć kiedyś do ochrony przed wdychaniem szkodliwych substancji.
Książka ta była nowatorska. Wcześniej emocje często postrzegano jako coś czysto ludzkiego i kulturowego. Darwin pokazał, że emocje mają głębokie korzenie biologiczne i ewolucyjne.
Podstawowe założenia Darwina dotyczące emocji
Darwin przedstawił trzy główne zasady wyjaśniające, dlaczego wyrażamy emocje w określony sposób. Te zasady pomagają zrozumieć ewolucyjne korzenie ekspresji emocji. Zasady te są fundamentem jego teorii.
Zasada użytecznych, nawykowych skojarzeń
Ta zasada mówi, że pewne działania, które kiedyś były użyteczne w określonych sytuacjach, stają się nawykowe. Z czasem zaczynamy je wykonywać automatycznie, nawet jeśli nie są już bezpośrednio potrzebne. Te nawykowe działania stają się wyrazem emocji.
Przykładem może być marszczenie brwi w złości. Kiedyś mogło to pomagać w ochronie oczu podczas walki. Teraz marszczymy brwi, nawet gdy nie jesteśmy zagrożeni fizycznie, wyrażając w ten sposób złość lub irytację. Innym przykładem jest zaciskanie pięści.
Podobnie, pies, który przygotowuje się do ataku, może najeżyć sierść. Kiedyś mogło to sprawiać, że wyglądał na większego i groźniejszego. Teraz robi to automatycznie, gdy jest przestraszony lub zły. To pokazuje, jak użyteczne kiedyś zachowanie staje się wyrazem emocji.
Zasada antytezy
Zasada antytezy mówi, że niektóre emocje wyrażane są w sposób przeciwny do innych emocji. Jeśli jedna emocja wyrażana jest przez określone ruchy i postawę, to emocja przeciwna będzie wyrażana przez ruchy i postawę dokładnie odwrotną. Dzięki temu komunikacja jest jasna.
Przykładem jest postawa psa, który jest uległy. Pies taki kuli ogon, kładzie się na grzbiecie i unika kontaktu wzrokowego. Jest to zachowanie przeciwne do zachowania psa agresywnego, który stroszy sierść, warczy i patrzy prosto w oczy. Te przeciwieństwa pomagają uniknąć konfliktu.
U ludzi podobnie jest z postawą dumną i zawstydzoną. Osoba dumna wyprostowana jest, patrzy w górę i ma pewny wyraz twarzy. Osoba zawstydzona garbi się, unika kontaktu wzrokowego i patrzy w dół. Te różnice są łatwo rozpoznawalne.
Zasada działania układu nerwowego
Ta zasada odnosi się do tego, jak układ nerwowy wpływa na wyrażanie emocji. Darwin zauważył, że silne emocje mogą prowadzić do niezależnych od woli reakcji fizjologicznych, takich jak drżenie, pocenie się, czy zmiana koloru skóry. Te reakcje są często niekontrolowane.
Na przykład, osoba bardzo przestraszona może zacząć się trząść, a jej skóra może stać się blada. Dzieje się tak, ponieważ układ nerwowy aktywuje reakcję "walcz lub uciekaj". Podobnie, osoba zawstydzona może się zaczerwienić, ponieważ naczynia krwionośne w jej twarzy rozszerzają się.
Reakcje te są automatyczne i trudne do kontrolowania. Są wynikiem ewolucyjnego przystosowania, które miało na celu przygotowanie organizmu do działania w sytuacjach zagrożenia lub stresu. Są one często szczere i trudne do podrobienia.
Uniwersalność emocji według Darwina
Darwin uważał, że wiele sposobów wyrażania emocji jest uniwersalnych dla wszystkich ludzi, niezależnie od kultury. Sugerował, że podstawowe emocje, takie jak radość, smutek, złość, strach, zaskoczenie i obrzydzenie, są wyrażane w podobny sposób na całym świecie. To był rewolucyjny pomysł.
Aby to udowodnić, Darwin prowadził badania z ludźmi z różnych kultur. Wysyłał kwestionariusze do misjonarzy i podróżników, prosząc ich o opisanie, jak emocje są wyrażane w różnych społecznościach. Zebrane informacje potwierdziły jego hipotezę o uniwersalności.
Współczesne badania również potwierdzają istnienie uniwersalnych emocji. Paul Ekman, znany psycholog, prowadził badania nad wyrazami twarzy u ludzi z różnych kultur, w tym u plemion izolowanych od zachodniej cywilizacji. Wyniki pokazały, że rozpoznawanie podstawowych emocji jest podobne na całym świecie.
Wpływ pracy Darwina na współczesną psychologię
Praca Darwina miała ogromny wpływ na rozwój psychologii emocji. Jego książka "O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt" zapoczątkowała badania nad biologicznymi i ewolucyjnymi korzeniami emocji. Inspiruje naukowców do dziś.
Współcześni psychologowie, tacy jak Paul Ekman i Carroll Izard, kontynuowali badania nad uniwersalnością emocji. Rozwijali teorie Darwina i dostarczali nowych dowodów na istnienie wrodzonych mechanizmów ekspresji emocji. Ich prace są szeroko uznawane.
Teoria Darwina ma także zastosowanie praktyczne. Pomaga nam lepiej rozumieć emocje innych ludzi, co jest szczególnie ważne w relacjach interpersonalnych i w komunikacji. Rozumienie ekspresji emocji może pomóc w diagnozowaniu zaburzeń psychicznych i w terapii. Może również poprawić komunikację międzykulturową.
