Części zdania! Trochę straszne? Spokojnie, ogarniemy to!
Wyobraź sobie zdanie jako układankę. Każdy element ma swoje miejsce i rolę.
Podmiot – Kto? Co?
Podmiot to "aktor" w zdaniu. Mówi nam, kto lub co wykonuje czynność.
Pomyśl o nim jak o reżyserze w filmie. To on "działa".
Na przykład: Ania czyta książkę.
Kto czyta? Ania. Ania to podmiot.
Albo: Słońce świeci.
Co świeci? Słońce. Słońce to podmiot.
Czasami podmiot jest ukryty. Mówimy wtedy o podmiocie domyślnym. Na przykład: Idę do szkoły.
Kto idzie? Ja. Ale "ja" nie jest napisane w zdaniu. Domyślamy się, że to "ja".
Podmiot odpowiada na pytania: Kto? Co?
Orzeczenie – Co robi?
Orzeczenie to "akcja" w zdaniu. Mówi nam, co robi podmiot.
Pomyśl o nim jak o scenariuszu filmu. To co "się dzieje".
Wróćmy do przykładu: Ania czyta książkę.
Co robi Ania? Czyta. Czyta to orzeczenie.
Albo: Słońce świeci.
Co robi słońce? Świeci. Świeci to orzeczenie.
Orzeczenie to najczęściej czasownik. Ale może być też wyrażone inaczej, na przykład przez wyrażenie imienne: On jest lekarzem.
Orzeczenie odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?
Przydawka – Jaki? Czyj? Który?
Przydawka to "opis" w zdaniu. Określa rzeczownik (podmiot lub dopełnienie).
Pomyśl o niej jak o kostiumach w filmie. Dodają szczegółów i pomagają zrozumieć postać.
Przykład: Czerwony samochód jedzie.
Czerwony określa samochód. Mówi nam, jaki to samochód. Czerwony to przydawka.
Albo: Mój brat gra w piłkę.
Mój określa brata. Mówi nam, czyj to brat. Mój to przydawka.
Przydawka odpowiada na pytania: Jaki? Czyj? Który? Ile? Z czego?
Dopełnienie – Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kogo? Co? Kim? Czym? O kim? O czym?
Dopełnienie to "obiekt" czynności. Mówi nam, na kogo lub na co skierowana jest czynność.
Pomyśl o nim jak o rekwizytach w filmie. Są niezbędne do wykonania pewnych akcji.
Przykład: Ania czyta książkę.
Co czyta Ania? Książkę. Książkę to dopełnienie.
Albo: Daję mamie kwiaty.
Komu daję kwiaty? Mamie. Mamie to dopełnienie.
Dopełnienie odpowiada na pytania: Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kogo? Co? Kim? Czym? O kim? O czym?
Okolicznik – Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Po co?
Okolicznik to "tło" zdarzenia. Mówi nam, gdzie, kiedy, jak i dlaczego coś się dzieje.
Pomyśl o nim jak o scenografii w filmie. Buduje klimat i kontekst.
Przykład: Biegam rano.
Kiedy biegam? Rano. Rano to okolicznik czasu.
Albo: Siedzę w domu.
Gdzie siedzę? W domu. W domu to okolicznik miejsca.
Albo: Uczę się pilnie.
Jak się uczę? Pilnie. Pilnie to okolicznik sposobu.
Okolicznik odpowiada na pytania: Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Po co? Z jakiego powodu?
Rodzaje Okoliczników:
- Okolicznik miejsca (gdzie?) - w parku, na stole
- Okolicznik czasu (kiedy?) - wczoraj, za rok
- Okolicznik sposobu (jak?) - szybko, ostrożnie
- Okolicznik przyczyny (dlaczego?) - z powodu choroby, z radości
- Okolicznik celu (po co?) - na spacer, po zakupy
- Okolicznik warunku (pod jakim warunkiem?) - w razie deszczu, pod warunkiem że
- Okolicznik przyzwolenia (mimo co?) - mimo deszczu, wbrew zakazom
Spróbujmy teraz przeanalizować całe zdanie:
Wczoraj, mój młodszy brat, biegał szybko po parku, żeby się rozgrzać.
- Biegał - orzeczenie
- Mój młodszy brat - podmiot
- Wczoraj - okolicznik czasu
- Szybko - okolicznik sposobu
- Po parku - okolicznik miejsca
- Żeby się rozgrzać - okolicznik celu
Pamiętaj, ćwiczenie czyni mistrza! Im więcej zdań przeanalizujesz, tym łatwiej będzie Ci rozpoznawać poszczególne części zdania.
Powodzenia na sprawdzianie!
