Cześć! Dzisiaj zajmiemy się tematem, który często pojawia się na sprawdzianach w klasie 5: częściami zdania. Brzmi poważnie? Spokojnie, rozłożymy to na proste kawałki. Zobaczycie, że to wcale nie jest takie trudne!
Najpierw, co to w ogóle jest zdanie? Zdanie to grupa słów, która wyraża jakąś myśl. Musi mieć sens i zwykle zaczyna się wielką literą, a kończy kropką, znakiem zapytania lub wykrzyknikiem. Na przykład: "Pies szczeka." albo "Czy lubisz lody?".
Części zdania to poszczególne elementy, które składają się na całe zdanie. Każda z tych części ma swoją rolę i odpowiada na konkretne pytania. Najważniejsze z nich to podmiot i orzeczenie. Ale spokojnie, po kolei.
Podmiot – Kto? Co?
Podmiot to ta część zdania, która odpowiada na pytanie kto? lub co? Robi coś w zdaniu, albo po prostu o nim mówimy. Najczęściej podmiotem jest rzeczownik lub zaimek, ale może to być też inna część mowy.
Przykład: Mama gotuje obiad. Kto gotuje obiad? Mama! Więc "Mama" to podmiot w tym zdaniu. Inny przykład: Słońce świeci. Co świeci? Słońce! Zatem "Słońce" to również podmiot.
Czasami podmiot może być ukryty. Na przykład w zdaniu: "Lubię czytać książki." Kto lubi czytać książki? Ja! Mimo, że słowo "ja" nie jest napisane w zdaniu, wiemy, że to ono jest podmiotem. Taki podmiot nazywamy domyślnym.
Orzeczenie – Co robi? Co się z nim dzieje?
Orzeczenie to część zdania, która mówi nam, co podmiot robi, co się z nim dzieje, lub jaki jest. Najczęściej orzeczeniem jest czasownik.
Wróćmy do naszego przykładu: Mama gotuje obiad. Wiemy już, że "Mama" to podmiot. Co robi Mama? Gotuje! Zatem "gotuje" to orzeczenie. Kolejny przykład: Pies śpi. Co robi pies? Śpi. "Śpi" to orzeczenie.
Orzeczenie może być proste (jeden czasownik, np. "śpi") lub złożone (np. "będzie gotował"). Ważne, żeby pamiętać, że orzeczenie zawsze łączy się z podmiotem i mówi o jego działaniu lub stanie.
Dopełnienie – Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kim? Czym?
Dopełnienie to taka część zdania, która odpowiada na pytania przypadków zależnych (oprócz mianownika, bo na niego odpowiada podmiot). Czyli pytamy: kogo? czego? komu? czemu? kim? czym? o kim? o czym? Dopełnienie "dopełnia" sens orzeczenia, mówi nam, na co lub na kogo skierowane jest działanie.
Przykład: Mama gotuje obiad. Wiemy już, że "Mama" to podmiot, a "gotuje" to orzeczenie. Co gotuje Mama? Obiad! "Obiad" to dopełnienie, odpowiada na pytanie "co?". Inny przykład: Daję bratu prezent. Komu daję prezent? Bratu! "Bratu" to dopełnienie.
W zdaniu może być kilka dopełnień, np. "Kupiłem mamie kwiaty i czekoladki." Mamy dwa dopełnienia: "mamie" (komu?) i "kwiaty i czekoladki" (co?).
Przydawka – Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Który? Ile?
Przydawka to część zdania, która określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? czyj? który? ile? Przydawka dodaje nam informacji o rzeczowniku, np. jaki on jest, do kogo należy, który to z kolei.
Przykład: Mam czerwony samochód. Jaki mam samochód? Czerwony! "Czerwony" to przydawka. Inny przykład: To jest mojego brata rower. Czyj to rower? Mojego brata! "Mojego" to przydawka.
Przydawką może być przymiotnik, zaimek, liczebnik lub rzeczownik w dopełniaczu. Ważne, żeby pamiętać, że przydawka zawsze odnosi się do rzeczownika.
Okolicznik – Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Po co?
Okolicznik to część zdania, która określa orzeczenie. Mówi nam o okolicznościach, w jakich odbywa się czynność. Odpowiada na pytania: gdzie? kiedy? jak? dlaczego? po co? w jakim celu? mimo co? pod jakim warunkiem?
Przykład: Biegam codziennie. Kiedy biegam? Codziennie! "Codziennie" to okolicznik czasu. Inny przykład: Uczę się pilnie. Jak się uczę? Pilnie! "Pilnie" to okolicznik sposobu.
Okoliczników jest bardzo dużo i mogą określać różne okoliczności: miejsca, czasu, sposobu, przyczyny, celu, warunku, przyzwolenia.
Podsumowanie – Mały Test!
Okay, to teraz mały test, żeby sprawdzić, czy wszystko jasne. Weźmy zdanie: "Wczoraj mały kotek bawił się w ogrodzie czerwoną piłką."
- Podmiot: Kto? Co? – kotek
- Orzeczenie: Co robi? – bawił się
- Przydawki: Jaki? Jaka? Jakie? - mały, czerwoną
- Okolicznik: Kiedy? Gdzie? – wczoraj (kiedy), w ogrodzie (gdzie)
- Dopełnienie: Czym? – piłką
Widzisz? To wcale nie jest takie trudne! Kluczem jest zadawanie odpowiednich pytań do każdego słowa w zdaniu. Z czasem stanie się to automatyczne.
Pamiętaj, żeby ćwiczyć! Analizuj różne zdania, szukaj podmiotów, orzeczeń, dopełnień, przydawek i okoliczników. Im więcej będziesz ćwiczyć, tym lepiej zrozumiesz te zagadnienia. Powodzenia na sprawdzianie!
