Dzisiaj zajmiemy się czasownikiem. Będziemy go omawiać na podstawie materiałów z podręcznika Nowa Era dla klasy 5. To ważny temat z gramatyki języka polskiego. Zrozumienie czasownika pomoże nam lepiej budować zdania i poprawnie się komunikować.
Czym jest czasownik?
Czasownik to część mowy. Opisuje on czynności, stany lub procesy. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? np. biega, śpi, myśli. Używamy go bardzo często w mowie i piśmie.
Przykład: Kasia czyta książkę. W tym zdaniu czasownikiem jest słowo czyta. Opisuje ono czynność wykonywaną przez Kasię. Inny przykład: Pies szczeka. Tutaj czasownikiem jest szczeka, informuje nas o tym, co robi pies.
Osoba i liczba czasownika
Czasowniki odmieniają się przez osoby i liczby. Wyróżniamy trzy osoby w liczbie pojedynczej: ja, ty, on/ona/ono. Mamy również trzy osoby w liczbie mnogiej: my, wy, oni/one. Ważne jest, aby zapamiętać te formy.
Przykłady: Ja czytam (1 os. l. poj.), Ty czytasz (2 os. l. poj.), On czyta (3 os. l. poj.). W liczbie mnogiej: My czytamy (1 os. l. mn.), Wy czytacie (2 os. l. mn.), Oni czytają (3 os. l. mn.). Zauważ, jak zmienia się końcówka czasownika w zależności od osoby i liczby.
Czasy czasownika
Czasowniki mogą występować w różnych czasach. Wyróżniamy trzy podstawowe czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Każdy z nich informuje nas o tym, kiedy dana czynność się odbyła, odbywa lub odbędzie.
Czas przeszły informuje nas o czynnościach, które już się wydarzyły. Przykład: Wczoraj czytałem książkę. Czasownik czytałem jest w czasie przeszłym. Czas teraźniejszy opisuje czynności, które dzieją się w danej chwili. Przykład: Teraz czytam książkę. Czasownik czytam jest w czasie teraźniejszym. Czas przyszły informuje nas o czynnościach, które dopiero się wydarzą. Przykład: Jutro będę czytał książkę. Czasownik będę czytał jest w czasie przyszłym.
Formy czasownika w czasie przeszłym
Czas przeszły ma różne formy w zależności od rodzaju osoby. W liczbie pojedynczej mamy podział na rodzaj męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej mamy rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy.
Przykłady: Ja czytałem (rodzaj męski), Ja czytałam (rodzaj żeński). Ty czytałeś (rodzaj męski), Ty czytałaś (rodzaj żeński). On czytał, Ona czytała, Ono czytało. W liczbie mnogiej: My czytaliśmy (rodzaj męskoosobowy), My czytałyśmy (rodzaj niemęskoosobowy). Wy czytaliście (rodzaj męskoosobowy), Wy czytałyście (rodzaj niemęskoosobowy). Oni czytali (rodzaj męskoosobowy), One czytały (rodzaj niemęskoosobowy).
Formy czasownika w czasie przyszłym
Czas przyszły może być prosty lub złożony. Forma prosta tworzona jest przez dodanie odpowiedniej końcówki do tematu czasownika. Dotyczy to czasowników dokonanych. Forma złożona tworzona jest z użyciem czasownika posiłkowego być w czasie przyszłym (będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, będą) i bezokolicznika czasownika niedokonanego.
Przykłady: Forma prosta: przeczytam, napiszę, zrobię. Forma złożona: będę czytał, będę pisał, będę robił. Ważne jest, aby pamiętać, że niektóre czasowniki mają tylko formę prostą, a inne tylko złożoną.
Bezokolicznik
Bezokolicznik to forma czasownika, która nie wskazuje na osobę, liczbę ani czas. Zazwyczaj kończy się na -ć, -c, -źć. Jest to podstawowa forma czasownika, którą znajdziemy w słowniku.
Przykłady: czytać, pisać, biegać, skakać, myśleć. Używamy bezokolicznika w różnych konstrukcjach gramatycznych, np. po czasownikach modalnych (muszę czytać, chcę pisać) lub w wyrażeniach bezosobowych (trzeba czytać, warto pisać).
Aspekt czasownika
Aspekt czasownika informuje nas o tym, czy dana czynność jest zakończona (dokonany) czy trwa (niedokonany). To bardzo ważna cecha czasowników w języku polskim.
Czasowniki dokonane oznaczają czynność zakończoną lub jednorazową. Odpowiadają na pytanie: co zrobił? Przykład: przeczytał (już skończył czytać). Czasowniki niedokonane oznaczają czynność trwającą lub powtarzającą się. Odpowiadają na pytanie: co robi? Przykład: czytał (trwał proces czytania). Często możemy utworzyć czasownik dokonany od niedokonanego, dodając przedrostek (np. czytać - przeczytać).
Podsumowanie
Czasownik to bardzo ważna część mowy. Opisuje czynności, stany i procesy. Odmienia się przez osoby, liczby i czasy. Pamiętaj o bezokoliczniku i aspekcie czasownika. Znajomość tych zagadnień pomoże Ci lepiej posługiwać się językiem polskim. Ćwicz regularnie, rozwiązuj zadania i analizuj przykłady z podręcznika Nowa Era.
