Zbliża się egzamin gimnazjalny z biologii. Warto usystematyzować wiedzę. Ten artykuł pomoże Ci powtórzyć najważniejsze zagadnienia.
Komórka – podstawowa jednostka życia
Komórka jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną organizmów żywych. Może występować samodzielnie, jak u bakterii. Może też budować bardziej złożone organizmy, takie jak rośliny i zwierzęta.
Komórki dzielimy na prokariotyczne i eukariotyczne. Komórki prokariotyczne, np. bakterie, nie mają jądra komórkowego. Ich materiał genetyczny, DNA, znajduje się bezpośrednio w cytoplazmie. Komórki eukariotyczne, np. komórki roślin i zwierząt, posiadają jądro komórkowe. W jądrze znajduje się DNA.
Budowa komórki eukariotycznej obejmuje: błonę komórkową, cytoplazmę, jądro komórkowe i organelle komórkowe. Błona komórkowa oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego. Cytoplazma to galaretowata substancja wypełniająca komórkę. Jądro komórkowe kontroluje wszystkie procesy zachodzące w komórce. Organelle komórkowe, takie jak mitochondria i chloroplasty, pełnią specyficzne funkcje.
Podstawy genetyki
Genetyka zajmuje się dziedziczeniem cech. Gen to odcinek DNA zawierający informację o budowie jednego białka. Geny znajdują się na chromosomach.
DNA to nośnik informacji genetycznej. Składa się z dwóch nici zwiniętych w helisę. Nici te zbudowane są z nukleotydów. Każdy nukleotyd zawiera: cukier (deoksyrybozę), resztę fosforanową i jedną z czterech zasad azotowych: adeninę (A), tyminę (T), cytozynę (C) i guaninę (G). Zasady azotowe łączą się ze sobą w pary: A z T i C z G. Kolejność zasad w DNA decyduje o informacji genetycznej.
Krzyżówki genetyczne pozwalają przewidzieć, jakie cechy będą miały potomstwo. Wykorzystuje się do tego schematy. Trzeba uwzględnić genotypy rodziców. Genotyp to zestaw genów danego organizmu. Fenotyp to zespół cech, które można zaobserwować. Przykładem fenotypu jest kolor oczu.
Ewolucja
Ewolucja to proces stopniowych zmian w populacjach organizmów na przestrzeni czasu. Te zmiany prowadzą do powstawania nowych gatunków. Teoria ewolucji wyjaśnia, jak to się dzieje. Karol Darwin jest uważany za twórcę teorii ewolucji.
Mechanizmy ewolucji to: mutacje, dobór naturalny i dryf genetyczny. Mutacje to zmiany w materiale genetycznym. Dobór naturalny to proces, w którym osobniki lepiej przystosowane do środowiska mają większe szanse na przeżycie i rozmnażanie. Dryf genetyczny to losowe zmiany częstości alleli w populacji.
Dowody ewolucji obejmują: skamieniałości, anatomię porównawczą i biologię molekularną. Skamieniałości to zachowane szczątki lub ślady organizmów żyjących w przeszłości. Anatomia porównawcza pokazuje podobieństwa i różnice w budowie organizmów. Biologia molekularna analizuje podobieństwa w DNA różnych gatunków.
Ekologia
Ekologia zajmuje się badaniem relacji między organizmami a ich środowiskiem. Ekosystem to zespół organizmów żywych i ich środowiska. Ekosystemy dzielimy na lądowe i wodne. Przykładem ekosystemu lądowego jest las. Przykładem ekosystemu wodnego jest jezioro.
Czynniki ekologiczne dzielimy na biotyczne i abiotyczne. Czynniki biotyczne to wpływ organizmów żywych na siebie nawzajem. Przykładem jest konkurencja o pokarm. Czynniki abiotyczne to czynniki nieożywione, np. temperatura, światło i woda. Wpływają one na rozmieszczenie i funkcjonowanie organizmów.
Piramida ekologiczna obrazuje przepływ energii w ekosystemie. Na najniższym poziomie piramidy znajdują się producenci, czyli rośliny. Na wyższych poziomach znajdują się konsumenci, czyli zwierzęta. Ilość energii maleje na każdym kolejnym poziomie.
Fizjologia człowieka
Fizjologia człowieka zajmuje się badaniem funkcjonowania organizmu człowieka. Obejmuje działanie narządów i układów narządów.
Układ krążenia transportuje krew po całym organizmie. Składa się z serca i naczyń krwionośnych. Serce pompuje krew. Naczynia krwionośne dzielimy na tętnice, żyły i naczynia włosowate. Krew transportuje tlen, składniki odżywcze i hormony.
Układ oddechowy umożliwia wymianę gazową. Płuca pobierają tlen z powietrza i oddają dwutlenek węgla. Drogi oddechowe doprowadzają powietrze do płuc. W płucach zachodzi wymiana gazowa pomiędzy krwią a powietrzem.
Układ nerwowy kontroluje i koordynuje działanie organizmu. Mózg jest centralnym narządem układu nerwowego. Nerwy przewodzą impulsy nerwowe. Układ nerwowy odbiera bodźce ze środowiska i reaguje na nie.
Powodzenia na egzaminie!
